Vertaald proza
Gregor Von Rezzori, John Banville (inl.): Bloemen in de sneeuw
door Erik de Smedt
In vijf portretstudies probeert Gregor van Rezzori (1914-1998) onrechtstreeks op het spoor te komen hoe hij geworden is wie hij is. Ze voeren de lezer terug naar de laatste jaren van de Oostenrijks-Hongaarse dubbelmonarchie, zoals die beleefd werden in de Boekovina (later Roemeens gebied). Zoals schitterend duidelijk werd in zijn Memoires van een antisemiet, was het een heksenketel van culturen. Het dubbele en verscheurende magnetisme van de westerse en Balkancultuur dat hij in eigen gezin en familie ervaart, vormt ook een rode draad in deze aanzet tot een autobiografie. Centraal staan achtereenvolgens Von Rezzori's kindermeid, moeder, vader, zus en gouvernante. Elk portret wordt voorafgegaan door een wat kitscherig poëtisch prozastukje en enkele foto's uit het familiearchief. Het eerste portret sluit het meest aan bij de sfeervolle, zintuiglijke vertelwijze van de Memoires. De kindermeid Kassandra, afstammelinge van de Daciërs, is een 'wilde', koboldachtige verschijning. Ze wordt Rezzori's 'lijfelijke' moeder ? 'omdat ik heel mijn leven heb gevoeld dat ik als Kassandra's pleegkind de melk van de aarde waaruit zij maar niet mijn moeder voortkwam, met al zijn heldere en duistere krachten in mij heb opgezogen'. Ze staat voor het driftmatige en de ongebreidelde fantasie, zijn hang naar het mythische. In dit stuk staan onvergetelijke scènes ? zo lezen we onder meer hoe het gezin haar als ze een dag alleen is geweest aantreft tussen de sporen van een orgie met de honden.
Het portret van de neurotische moeder is daarentegen veel gekwelder en moet het meer hebben van Rezzori's analytische vermogen. Haar onstuimige liefde voor het jonge kind Gregor kwam niet echt uit haar hart. 'Ze leefde niet vanuit zichzelf, maar werd geleefd door voorstellingen. Ze hield van me als "moeder", met een vaste voorstelling van de rol van moeder en kind, en die liefde kwam wispelturig tot uiting, al naargelang de gehoorzaamheid waarmee ik mijn rol als kind vervulde.' De vrouw gaat gebukt onder het gevoel tekort te schieten, vlucht voortdurend in al dan niet voorgewende ziektes en de scheiding van haar man maakt er haar labiele gemoedstoestand niet beter op. De vader daarentegen is een rots van respectloze robuustheid, een fervent jager en fanatiek Jodenhater. In zijn portret keren we terug naar de bossen van de Karpaten, maar ook naar de oude kloosters in Zevenburgen. De intellectueel en de man van de daad blijken in een merkwaardig mengsel in één persoon verenigd te zijn. Met zijn vier jaar oudere zus heeft Rezzori een haat-liefdeverhouding: ze is intellectueel superieur aan hem, wat ze hem bij elke gelegenheid laat voelen, en wordt door haar vader voorgetrokken. Toch vinden ze elkaar in het feit dat ze beiden partij kiezen tegen de nerveuze moeder en in hun gezamenlijke lachstuipen, die dienen als ventiel tegen de absurde tegenstrijdigheden die ze in hun omgeving moeten uithouden. Ze sterft vroeg.
Het menselijk warmste portret is dat van Straußerl, de gecultiveerde Pruisische gouvernante die ook nog de privélerares van Von Rezzori's moeder is geweest en die voor hem niet alleen de wereld van kunst en cultuur ontsluit, maar ook een tegenwicht vormt voor het geborneerde standsbesef en de raciale vooroordelen in zijn omgeving. Haar openheid brengt hem er pas vele jaren later toe, wanneer hij haar in Wenen terugziet, zijn eigen gevoelskilte op te biechten, zijn onverschilligheid en cynisme die hij achter het masker van de Lebemann verbergt. In de ondertitel van Bloemen in de sneeuw verwijst de auteur naar de autobiografie en de ontwikkelingsroman die hij nooit zal schrijven. Inderdaad laat hij in deze breedvoerige, elkaar overlappende portretten lang niet het achterste van zijn tong zien. Zo genadeloos ontmaskerend hij kan zijn voor anderen, zo discreet (soms nietszeggend) blijft hij over zichzelf. Paradoxaal genoeg geven de fictievere Memoires van een antisemiet, zowel stilistisch als inhoudelijk, een scherper beeld van de mens Gregor von Rezzori.
Gregor Von Rezzori, John Banville (inl.), Bloemen in de sneeuw, Atlas Amsterdam, 2010, 371 p., ill. € 24,9. ISBN 9789045013367. Vert. van: Blumen im Schnee door Lauwerys, Kris / Hauth-Grubben, Goverdien
Oorspronkelijk verschenen in De Leeswolf 2010
deze pagina printen of opslaan