Nederlands proza

Hilde Keteleer: Puinvrouw in Berlijn

door Erik de Smedt

Christine Vandenbergh, een Vlaamse journaliste, maakt in 2006 een reis naar Berlijn, waar ze twee jaar vroeger halsoverkop verliefd is geworden op een geheimzinnige man. De passionele relatie heeft maar een half jaar geduurd, maar diepe sporen nagelaten. Nu heeft ze het puin opgeruimd, net zoals de 'Trümmerfrau' van wie ze het standbeeld in een park heeft gezien. Ze is met het verleden in het reine gekomen: "Berusten was het eindpunt van rust zoeken, en daar was behoorlijk wat dynamiek voor nodig." Als ze in 2004 voor haar weekblad een vaste rubriek over Berlijn krijgt en er een jaar mag verblijven, is dat voor haar de verwachting van ultieme vrijheid. De eens zo gespleten stad fascineert haar, met de tegenstellingen die ze in zich verenigt. Begerig neemt ze historische plekken, straten, pleinen, gebouwen en musea, de resten van een woelig verleden in zich op ? de roman leest geregeld als een insidersreisgids voor de Duitse metropool. De ontmoeting met de iets jongere Gregor Kurtz, op wie ze toevallig in de metro is gebotst, intensiveert haar relatie met de stad. Met hem beleeft ze een passionele liefde, overschaduwd omdat hij zo zwijgzaam is over zijn verleden, terwijl hij zich tegenover haar vaak als een indringer gedraagt. Hij beweert aan een theaterstuk te schrijven over zijn dochter Judith, die in Zuid-Afrika bij haar werk voor de VN verkracht en vermoord is. In Christines ogen verklaart dat zijn stemmingswisselingen en neiging tot depressie. Zijzelf blikt terug op een beladen jeugd en een al na korte tijd afgebroken huwelijk. Hoewel Gregor in het begin bijna een duivelspact met haar sluit ? "Hou jij je met dat verstand bezig en geef je hart aan mij, ik zal er goed voor zorgen" ? is de verdeling van ratio en passie tussen hen toch ingewikkelder. Hij voert met haar filosofische discussies over determinisme versus vrije wil. Maar hij oefent vooral macht over haar uit, waarbij het voor de lezer niet altijd begrijpelijk is dat Christine met haar scherpe verstand zich zo aan hem onderwerpt en haar vrijheid voor hem opgeeft. Seksueel vervult hij haar evenwel, en ook haar honger om meer te weten over Berlijn wordt ruimschoots gestild. Wanneer Gregor na een ruzie een zwaar auto-ongeval heeft en in coma geraakt, wordt de vrijblijvende discussie over vrijheid een acuut geval van verantwoordelijkheid. Christine neemt die, en pas wanneer ze de vreselijke waarheid over Gregors verleden achterhaalt, zal ze zich van hem bevrijden. "Ze voelde zich een actrice in Cat on a hot tin roof. 'I'm not living whith you! We occupy the same cage, that's all.'"

Vertaalster en dichteres Hilde Keteleer heeft met haar romandebuut veel ineens gewild. Puinvrouw in Berlijn is een liefdesroman, een boek over Berlijn, een filosofische roman over de (on)mogelijkheid van vrije wil en een roman over taal en geschiedenis. Het hoofdpersonage is gefascineerd door wat woorden in haar oproepen en rijgt ze spontaan klankassociatief aan elkaar. Ze is een heel bewuste vertelster, die voortdurend beseft in welk paradigma van literaire, filmische, muzikale en artistieke voorlopers haar belevenissen passen. Soms betitelt ze wat haar overkomt, wat ze denkt en voelt als cliché. Dat zou een stimulans kunnen vormen ? zeker met haar taalcreativiteit ? om het anders aan te pakken, oorspronkelijker te verwoorden, nieuwe paden te bewandelen. In haar poëzie heeft Keteleer bewezen dat ze het aankan. Inventie, constructie en verwoording in dit romandebuut halen niet dat niveau. Dat de liefde met Gregor tot mislukken gedoemd is, wordt al in de eerste alinea aangeduid met een verwijzing naar Boudewijn de Groots liedje over de blinde liefde voor een vagebond en vervolgens herhaald in te talrijke vooruitwijzingen. Er bestaat zeker parallellisme tussen de 'super-Januskop' Berlijn, de ambivalente levensvisie van Christine en de bipolaire persoonlijkheid van haar geliefde, maar dat verantwoordt niet de al te encyclopedische en gedetailleerde uitweidingen (letterlijk excursies) over de stad. En in plaats van te vertrouwen op haar dichterlijke, scherpzinnige zegging, gebruikt Keteleer nogal eens amplificaties en ongelukkige vergelijkingen, die het gezegde verslappen. Puinvrouw in Berlijn is geen oninteressante debuutroman, maar hij expliciteert en commentarieert te veel en laat weinig ruimte voor het raadsel.

Hilde Keteleer, Puinvrouw in Berlijn, Vrijdag Antwerpen, 2009, 254 p., € 19,9. ISBN 9789460010408

Oorspronkelijk verschenen in de Leeswolf 2009

deze pagina printen of opslaan