Nederlands proza

Bart Koubaa: De leraar

door Erik de Smedt

Een leraar Nederlands (54) op een beroepsschool schrijft in de ik-vorm zijn ervaringen neer. Hij is ervan overtuigd weinig te kunnen betekenen voor de taalarme allochtone leerlingen, koestert cynisme als overlevingsstrategie, doet min of meer geamuseerd verslag van de intriges met collega's en (onder)directeurs. En hij citeert overvloedig de ongeïnspireerde en vaak ronduit racistische gesprekken in de lerarenkamer. Af en toe wordt een tipje van de sluier gelicht over een pijnlijk voorval waarvan De Kraai, zoals zijn bijnaam luidt, het slachtoffer is geworden. Wat de lezer meer intrigeert, is de terugkerende bizarre vermelding van 'mijn leerling' ? de enige waar hij zijn energie wél wil in stoppen. Als er dan ook ergens sprake is van de kelder controleren, begin je al na een derde van de roman (die zich per slot van rekening afspeelt in het land van Dutroux) iets te vermoeden. Het boek springt inderdaad heen en weer tussen het (gegrond én ongegrond) gekanker van een bepaald type onderwijsmensen ? iets wat men vroeger een zedenroman zou hebben genoemd ? en een eigenlijk pas naar het einde toe bloedstollende thriller. Met de nadrukkelijke bladzijden erbij over de relatie van de leraar met zijn moeder en zijn traumatische zoektocht naar zijn vader, die kort voor hij zes werd is verdwenen en hem al eerder in de steek had gelaten, kun je van een psychologische thriller spreken. Toch is die term te vleiend, want daarvoor is het personage van de leraar te wazig. Wat je van hem te lezen krijgt, is zo heterogeen dat hij meer lijkt op een kunstfiguur, een onwaarschijnlijk spreekbuisconglomeraat dat allerlei meningen over God en de wereld, het (beroeps)onderwijs en de multiculturele samenleving ten beste geeft. Dat was dan allicht beter een gedifferentieerd essay of een theaterstuk geworden, en niet de ene, banale en zo herkenbaar 'realistische' kant van een roman die op twee benen hinkt. De bloedstollende kant (om niet te veel te verraden) is dan weer erg geforceerd, sensatieziek en tegelijk zwaar tweedehands. Wie de portretfoto op het omslag als die van de Amerikaanse antropofaag Albert Fish heeft herkend, krijgt in het slothoofdstuk her en der bijeengesprokkelde tekst en uitleg. Van een verontrustende en confronterende roman die, zoals de achterflap beweert, "de westerse moraal onderuithaalt" is er allang geen sprake meer. De auteur heeft alles verklaard. En op bladzijde 92 lijkt de verteller perfect te karakteriseren wat er aan De leraar schort: "Misschien lees ik geen Vlaamse romans omdat ik ze niet geloofwaardig vind."

Bart Koubaa, De leraar, Querido Amsterdam, 2009, 283 p., € 18,95. ISBN 9789021435336

Oorspronkelijk verschenen in de Leeswolf 2009

deze pagina printen of opslaan