Nederlands proza

Piet Meeuse: Koorddansen op schrikdraad

door Erik de Smedt

Hoewel hij van vorming filosoof is, heeft Piet Meeuse een uitgesproken literaire ader. In deze mini-essays (zo'n vijftig) filosofeert hij op eigen wijze over uiteenlopende onderwerpen. De stukjes hebben vaak een schijnbaar alledaagse aanleiding, maar nemen binnen de kortste keren een hoge vlucht. Tegenover het denken koestert de auteur overigens nogal wat argwaan, zeker wanneer het de neiging heeft menselijke ervaringen in een systeem of een theorie te laten verstarren of wanneer het in automatismen vervalt en ... denken overbodig maakt. Niettemin zijn deze stukjes pogingen om in een min of meer rationele taal iets van de vaak weggerationaliseerde beleving te redden. Soms komt het paradoxaal en zelfs masochistisch over: in eloquent geformuleerde stukjes de dieren benijden omdat ze in hun "stomme welsprekendheid" volmaakter en eerlijker zijn dan wij. Of door doorgedreven redenering proberen aan te tonen waarom religieuze gevoelens niét gekwetst kunnen worden. "Als religieuze gevoelens kwetsbaar zijn voor menselijke spot of kritiek, is dat dan niet een bewijs dat ze niet religieus genoeg zijn?" Een weinig overtuigend stukje overigens, omdat religie nu eenmaal niet losstaat van cultuur en mensen. Meeuse is elders dan weer de eerste om te pleiten voor de erkenning van de mythische (en zelfs geloofs-) component in de wetenschap. Überhaupt zijn nogal wat stukjes in de contramine. Tegen het overdreven belang dat alom wordt gehecht aan emoties en het persoonlijke: "Maar waar komt iemands persoonlijkheid beter tot uiting dan in wat hij gepresteerd heeft ? in zijn werk? Niet omdat dat zo 'persoonlijk' is, maar juist omdat daarin een persoon aan zichzelf ontsnapt is." Een pleidooi voor prestatiedruk is het echter niet. Enkele mini-essays richten hun pijlen juist op de eenzijdige eis van professionaliteit en verdedigen ieders recht op een eigen tempo en op niet-geobjectiveerde intimiteit. Hoewel de auteur daar zelden expliciet aan refereert, zit er in deze stukjes nogal wat taoïstisch en groen (lees: ecologisch) gedachtegoed. De mens heeft de neiging zichzelf en zijn sociale verplichtingen te overschatten ten koste van de veel ruimere werkelijkheid waar hij slechts een klein, voorbijgaand onderdeel van is.
Het overtuigendst is de essayist wanneer hij dicht bij de ervaring blijft en bv. nadenkt over hoe de automobilist zich aanpast aan de eisen van het verkeer, aan de techniek van zijn voertuig en een ander wordt. Als hij grote thema's aansnijdt ? zoals in 'Goed en kwaad', 'Het oneindige', 'Slapen, denken, dromen', 'Over smaak' ? wreekt zich het korte bestek. De auteur wil dan wel eens veralgemenen en te stellig, nu en dan zelfs prekerig worden. Het hachelijke van het schrijven over denken ("koorddansen op schrikdraad") heeft de essayist dan meer in zijn greep dan hij misschien zelf doorheeft. Gelukkig vertoont de bundel, waarvan de stukjes bijna onmerkbaar, maar inventief op elkaar volgen, elders weer voldoende relativeringsvermogen. Ik denk dan vooral aan taalkritische stukjes zoals 'De toon die de muziek maakt': de melodie van de woorden blijkt nog steeds doorslaggevender dan hun betekenis. Of waar de auteur het heeft over het hachelijke stijlmiddel van de overdrijving, politici die om de haverklap hun "verbijstering" uitdrukken, en het woord 'passie', dat zijn oorspronkelijke betekenis helemaal heeft verloren. Het laatste mini-essay gaat over de rijkdom aan Nederlandse werkwoorden "die onverschilligheid, afkeuring of minachting uitdrukken voor wat iemand zegt". De slotzin slaat spijkers met koppen, ook als waarschuwing bij de opzet en de uitwerking van deze bundel: "Leve de taal die haar eigen antidotum bevat!"

Piet Meeuse, Koorddansen op schrikdraad, De Bezige Bij Amsterdam, 2009, 136 p., € 19,9. ISBN 9789023440444

Oorspronkelijk verschenen in de Leeswolf 2009

deze pagina printen of opslaan

Nieuwe recensies

BOEKEN NR. 3, MAART 2024

Binnen in de aarde is een berg

Hester Knibbe

De zomers

Ronya Othmann

Het mensenschip

Autran Dourado

Onze James. De vrouwen van Ensor

Jan Bultheel, Eric Min (nawoord)

Woestijnpassages

Emmelien Kramer

naar overzicht

JEUGDBOEKEN NR. 3, MAART 2024

Een toren van tijgers

Lizette de Koning, Gareth Lucas (ill.)

Eenbeen

Thijs Goverde

Roofvogels. De mooiste en machtigste dieren in de lucht

Walter De Raedt, Joris De Raedt (ill.)

Salto

Arndís Thórarinsdóttir, Linde Faas (ill.)

Springlevend

Saskia de Bodt

naar overzicht


ontwerp: Ann Van der Kinderen   |   programmatie: dataweb   |   © MappaLibri