Nederlands proza

Willem Van Zadelhoff: Een stoel

door Erik de Smedt

Achter een saaie titel verbergt zich een roman die een ode wil zijn aan de moderne architectuur. Het kaft is dan ook uitgevoerd in de modernistische stijl van Mondriaan. Drie generaties Kats uit Arnhem krijgen te maken met het prototype van de achterpootloze buisstoel. Die stoel wordt nu eens toegeschreven aan Marcel Breuer, dan weer aan Mart Stam, die allebei als architecten en meubeldesigners verbonden waren aan het Bauhaus. In een mengeling van feit en fictie laat de auteur (geb. 1958) de twee architecten in de jaren '20 voor een bouwopdracht naar Nederland komen. Ze mogen er een villa vol licht en lucht ontwerpen voor de wijnhandelaar Gerrit Kats, die genoeg heeft van de burgerlijke schemer en somberheid waar hij tot dan toe in heeft moeten leven. Verrassend genoeg ontwerpen ze eerst gezamenlijk een nieuwe stoel, de zogenaamde Freischwinger, die ze laten uitvoeren door een plaatselijke loodgieter. Door omstandigheden wordt de villa niet gebouwd, maar de stoel speelt tien jaar later een hoofdrol in het proefschrift over octrooirecht van de zoon Frederik Kats. Na zijn dood vraagt diens zoon Robert zich af waar de stoel gebleven is waarin zijn vader is gestorven. Het zitmeubel blijkt gelegateerd aan het Bauhaus-Archiv in Berlijn. Robert gaat op zoek naar die stoel en verzeilt in een ingewikkelde affaire met de conservator Frau Dr. Kwatta.
De roman evoceert met het enthousiasme van een jongensboek de utopie van een nieuwe architectuur. Interessant is hoe de droom van een betere maatschappij, verlangen en liefde op een voorwerp worden geprojecteerd. De bevlogenheid van de ontwerpers, het belang van de plek, de verwevenheid van verwachting en ontgoocheling in het leven komen als motieven aardig tot hun recht. Stilistisch valt het boek tegen. Wat aanvankelijk de krachtige eenvoud van de nieuwe zakelijkheid lijkt te weerspiegelen, blijkt eerder een teken van onmacht. Er is geen verschil in stijl tussen het verhaal dat de vader in het nagelaten cahier vertelt en het relaas van Robert Kats. Het anonieme taalgebruik staat in schril contrast met de bezieling die het boek inhoudelijk probeert over te brengen.

Willem Van Zadelhoff, Een stoel, Meulenhoff Amsterdam, 2003, 141 p., € 16,95. ISBN 9059900065

Oorspronkelijk verschenen in de Leeswolf 2003

deze pagina printen of opslaan