Nederlands proza

Toon Tellegen: De trein naar Pavlovsk en Oostvoorne

door Erik de Smedt

Toon Tellegen, dichter en verteller van fijnzinnige dierenverhalen die net zo goed over mensen gaan, had een Russische grootvader. Die kwam in 1918 naar Nederland en leefde nog tot 1955. De verhalen die hij aan zijn kleinzoon vertelde, gingen allemaal over zijn tijd in Rusland. Als een eerbetoon aan die grootvader, maar ook aan de magie van het vertellen brengt de auteur een 40-tal van die verhalen bij elkaar. Het zijn vaak nogal sombere vertellingen vol kommer en kwel, waarin de onmenselijke druk van het tsaristische bewind voelbaar wordt. Door de overvloedige lokale kleur en de bizarre personages zijn ze ook wonderlijk, en zelfs de kleine jongen die ze te horen krijgt, heeft door dat zijn grootvader soms een loopje neemt met de waarheid. Want wat moet je denken van de beer die langer is geworden dan de torens van het Kremlin en zwaarder dan de zwaarste vestingen? Of van de goochelaar die een muis in een olifant kon veranderen en vice versa?

In veel verhalen wordt het leed van de wereld getorst, iets waarvoor de Russen in de wieg lijken te zijn gelegd. Tegenslag, schuld, angst, ziekte en dood, dweperig geloof in wonderen, God en de duivel keren als rode draden terug. Steeds weer duikt de tsaar op als wrede boeman: "Hij wilde dat de Rus zijn ogen omlaag gericht hield. Naar de zwarte aarde en de eeuwige modder. Als hij ze zou opslaan, dan moest hij hem zien, de tsaar, en niets anders." De verhalen krijgen een lichtere toets als ze gebroken worden door de naïviteit van de jongen aan wie ze worden verteld. Grootvader gebruikt immers woorden die hij nog niet begrijpt: 'tergen' bv., 'schuld' of 'een rijke fantasie'. Opa blijkt in zijn verhalen ook meer over zijn persoonlijke leven te leggen dan hij zelf kwijt zou willen, en uiteindelijk gaan ze evenzeer over het menselijk tekort als over het Rusland aan de vooravond van de revolutie. In literair opzicht is dit werk van Tellegen minder origineel; stof en structuur zorgen geregeld voor een vaag déjà-vu. De soevereine speelsheid en de bedrieglijke eenvoud van het overige werk maken hier te vaak plaats voor tobberige ernst. Dat Tellegen op zijn best is bij evenwichtsoefeningen op het koord van een uitgepuurde taal, blijkt uit het titelgedicht, een ontoerend relaas van een treinreis in twee verschillende richtingen.

Toon Tellegen, De trein naar Pavlovsk en Oostvoorne, Querido Amsterdam, 2000, 188 p., € 699. ISBN 902148451X

Oorspronkelijk verschenen in de Leeswolf 2000

deze pagina printen of opslaan

Nieuwe recensies

BOEKEN NR. 3, MAART 2024

Binnen in de aarde is een berg

Hester Knibbe

De zomers

Ronya Othmann

Het mensenschip

Autran Dourado

Onze James. De vrouwen van Ensor

Jan Bultheel, Eric Min (nawoord)

Woestijnpassages

Emmelien Kramer

naar overzicht

JEUGDBOEKEN NR. 3, MAART 2024

Een toren van tijgers

Lizette de Koning, Gareth Lucas (ill.)

Eenbeen

Thijs Goverde

Roofvogels. De mooiste en machtigste dieren in de lucht

Walter De Raedt, Joris De Raedt (ill.)

Salto

Arndís Thórarinsdóttir, Linde Faas (ill.)

Springlevend

Saskia de Bodt

naar overzicht


ontwerp: Ann Van der Kinderen   |   programmatie: dataweb   |   © MappaLibri