Nederlands proza

Hans Boland: De zachte held

door Marjan Bex

Met een kantjil op het voorplat weet de lezer van ‘De zachte held’ zich meteen in de exotische, tropische sfeer waarin de jeugd van de hoofdpersoon baadde. De kantjil (een dwerghert) was zijn favoriete dier. In het boek staat het dier symbool voor Teguh, de kampongjongen op wie de zestigjarige man verliefd wordt: ‘de tijger had de kantjil gevonden’. Wat dus begon als een reis naar herinneringen aan zijn jeugd wordt een verwoede zoektocht naar de liefde, die hem steeds maar weer lijkt te ontglippen. Want ondanks stuntelige sms'jes en andere elektronische berichten waarin Teguh zijn liefde betuigt aan de hoofdpersoon, blijkt de kampongjongen wanneer ze samen zijn, ongrijpbaar. Vaak verdwijnt Teguh in het niets, zonder een bericht na te laten. Pas aan het einde van het verhaal verplaatst de focus zich daadwerkelijk naar de jongeling, en vernemen we hoe hij tegen de zaken aankijkt.
Hans Boland – geprezen vertaler van Alexander Poesjkin en Anna Achmatova – verwerkte in zijn romandebuut herinneringen aan zijn eerste levensjaren in Indonesië. Het boek valt in twee delen uiteen: enerzijds de reis per boot naar Azië en anderzijds de bedwelmende liefdesgeschiedenis. Hans Boland schrijft helder en meeslepend. Als vanzelf roepen zijn prachtige, beschrijvende volzinnen een weemoedige sfeer op naar een land dat was. De schrijver/hoofdpersoon spaart echter zijn kritiek niet op de huidige (politieke) ontwikkelingen en spreekt zich bij wijlen hard uit over de veranderingen die er plaatsvonden. Tegelijk vermengt hij zijn persoonlijke verhaal met gegevens uit een reisgids, zo lijkt het, maar dan wel literair vormgegeven: we reizen met hem mee naar de talloze eilanden die Insulinde kent en leren over de gewoontes en gebruiken van de regio.
Boland besteedt bijzondere aandacht aan taal. Dat zien we aan het taalgebruik in de stuntelige sms'jes van ‘de jongen’ aan ‘Pak’ (‘vader’, zoals Teguh zijn geliefde aanspreekt), met woorden als ‘henpon’ (mobieltje, naar het Engelse ‘handphone') en ‘in de kos wonen’. De auteur gebruikt originele Indonesische woorden in zijn tekst zonder die ook één op één te vertalen of te verklaren. De methode draagt bij aan de sfeer, maar vraagt enige achtergrondkennis en/of inspanning van de lezer. Boland weeft ook theoretische uiteenzettingen in zijn tekst waarin hij dieper ingaat op de leenwoorden die het Indonesisch uit het Nederlands heeft overgenomen.
Vooral het eerste deel van de roman is zeer meeslepend in zijn beschrijvingen van landschappen. Neem nu de openingsparagraaf: 'Tot halverwege mijn negende levensjaar was Holland een mythe. Het regende er schuine regen. Ze aten er peren en kersen. Je had er herfst met vlammende bladeren, winter met ijs waar kinderen doorheen zakten'. De lezer wordt meegenomen op een wervelende tocht doorheen continenten en emoties, die ondanks de diepte afstandelijk en nuchter beschreven worden. Boland schrijft beeldend, met oog voor detail. Aanvankelijke zijsporen (wat gebeurt er met de poes wanneer het baasje op reis is?) blijken een ontroerende staart te krijgen. Ontsnappen aan het wachten op een geliefde groeit uit tot een antropologische beschouwing op een nachtboot.
De belangstelling die Boland in het eerste deel opwekt, weet hij heel wat minder goed vast te houden in het tweede deel. De lezer krijgt bij de beschrijvingen van de liefdesperikelen, vaak het ‘alweer!’ gevoel. Dat de jongen er keer op keer met het geld vandoor gaat, is uiteindelijk alleen nog voor de hoofdpersoon een verrassing.
Alleszins is ‘De zachte held’ volstrekt origineel in opzet en uitvoering doordat Boland verschillende grenzen weet te mixen. Zijn beschrijvende vermogen is bij momenten zo groot dat hij de lezer doet verlangen mee op zo’n wankel vaartuig te stappen richting Sumatra of Pulau Weh.


Hans Boland, De zachte held, Athenaeum-Polak en Van Gennep Amsterdam, 2014, 253 p., € 17,5. ISBN 9789025303624. Distributie: WPG Uitgevers

Oorspronkelijk verschenen in de Leeswolf 2014

deze pagina printen of opslaan