Vertaald proza

Gilles Leroy: Nina Simone

door Francis Mus

Met Nina Simone heeft Gilles Leroy het laatste deel van zijn Amerikaanse drieluik afgeleverd. In 2007 bracht hij in het met de Prix Goncourt bekroonde Alabama Song het verhaal van het glamourkoppel Zelda en F. Scott Fitzgerald. Drie jaar later had hij Zola Jackson klaar, een roman over een gepensioneerde onderwijzeres die haar levensverhaal vertelt tegen de achtergrond van de recente Amerikaanse geschiedenis. Ook in zijn nieuwe boek over Nina Simone (1933-2003) wordt de individuele biografie verweven met de collectieve geschiedenis van het Amerika tijdens de tweede helft van de twintigste eeuw.
De vrouw die in het collectieve muzikale geheugen gegrift staat als de vertolkster van ‘My Baby Just Cares For Me’, ‘Aint Got No – I Got Life’ of ‘Mr. Bojangles’ heeft een bijzonder bewogen levensloop gekend. Het racisme waar ze in haar jeugd mee geconfronteerd werd, heeft haar persoonlijkheid en carrière grondig getekend. Hoewel ze een klassieke muziekopleiding genoten had, kwam Simone terecht in het jazzcircuit en werd ze in de jaren zestig een prominente stem van de burgerrechtenbeweging aan de zijde van Martin Luther King of Malcolm X. Het aanhoudende racisme dreef haar er uiteindelijk toe om Amerika te verlaten. Ze leefde een tijdje in Afrika en bracht de laatste jaren van haar leven door in Europa.
Hoe wek je Nina Simone het best tot leven? Gilles Leroy moet zich de vraag meer dan eens gesteld hebben. Een aanpak die zich beperkt tot de feiten zou hier tekort schieten. Het zou in ieder geval moeilijk zijn om de dramatiek (mannen, alcohol, depressies…), de wispelturigheid (Simones concerten werden af en toe afgelast) en de opvliegendheid (ze deinsde er niet voor terug om toeschouwers publiekelijk terecht te wijzen) van deze Amerikaanse zangeres accuraat weer te geven. Evenmin zou het een evidentie zijn om verslag uit te brengen van de laatste jaren van haar leven, waarover niet zoveel bekend is. Leroy, die in een vorig leven journalist was, wilde de feiten tot leven wekken door in de ziel van zijn onderwerp te duiken.
We ontmoeten Nina Simone via de Filipijnse Ricardo, die zich op de eerste bladzijden aanmeldt voor een sollicitatie. In het diepe zuiden van Frankrijk ontmoet hij een vrouw in de nadagen van haar carrière, die op zoek is naar een nieuwe assistent. Simone slijt haar dagen afwisselend als een teruggetrokken ‘grumpy old woman’ en als een diva die af en toe nog eens het podium beklimt. Ricardo, een personage dat volledig aan Leroy ontsproten is, biedt een rechtstreekse toegangspoort tot de flamboyante persoonlijkheid van Simone. Het contrast tussen de timide dienaar en de uitgelaten Simone, die hem steevast ‘mannetje’ noemt, doet aanvankelijk nogal komisch of zelfs karikaturaal aan. Simone zinspeelt hier soms zelf op: ‘Niet overdrijven. Volgens de rolverdeling ben ik degene die overdrijft, niet jij’, snauwt ze hem toe. Na een tijdje groeien de twee dichter naar elkaar en wordt de toon geloofwaardiger; de makke assistent evolueert naar een gerespecteerde vertrouwenspersoon die, samen met de lezer, een bijwijlen aangrijpende getuigenis aanhoort.
De tandem Ricardo-Simone vormt de narratieve motor van het boek, maar wordt tegelijk aangevuld met andere invalshoeken die de veelzijdigheid van Simones persoonlijkheid zo accuraat mogelijk moeten weergeven. ‘Ik ben Nina Simone, ik ben multipolair’, antwoordt ze haar psychiater, die net een bipolaire stoornis diagnosticeerde. Ze komt zoveel mogelijk zelf aan het woord, bijvoorbeeld wanneer ze een fotogalerij becommentarieert en zo een aantal mijlpalen uit haar carrière reconstrueert; of wanneer ze een journalist te woord staat en iedere vraag als een uitnodiging beschouwt om haar persoonlijkheid in de verf te zetten. Tot slot laten ook de talrijke monologen en (cursief gedrukte) bespiegelende stukjes een facet zien van Nina Simone, met name dat van een fragiele, twijfelende mens.
Biografen hebben nogal eens de neiging om loodzware turven af te leveren waarbij ze zich verliezen in details die alleen de überfan interesseren, maar voor de rest niet zo betekenisvol zijn. In een goede biografie is de auteur er zich net van bewust dat hij nooit alle feiten kan weergeven, maar dat het net zijn taak is om te knippen in zijn materiaal en het op een danige manier te ordenen en te interpreteren dat hij een zo compleet en diepgaand mogelijk beeld van zijn onderwerp schetst. Als romancier lijkt Gilles Leroy dit goed begrepen te hebben. Hij heeft zich alvast de vrijheid aangemeten om zonder enige belemmeringen in de ziel te durven duiken van deze complexe zangeres.
Naar eigen zeggen had Leroy het gevoel dat hij met dit boek eerder een ‘vérité’ dan een ‘réalité’ over Simone op het spoor kwam. Hoewel de waarheid vast en zeker een aantal deuken heeft gekregen (de auteur beklemtoont in een noot achteraf dat het om een ‘fictief werk’ gaat en steekt zijn bewondering niet onder stoelen of banken), werkt zijn directe aanpak wel. De lezer hoort de stem, meer gebroken dan geheeld, van een vrouw die terugblikt op haar leven. Gilles Leroy toont ons de kloof tussen het wervelende artistieke bestaan en de emotionele prijs die daar keer op keer voor betaald moest worden: uit die afgrond spreekt vast en zeker een belangrijke en bovendien ontroerende ‘vérité’.

Gilles Leroy, Nina Simone, Cossee Amsterdam, 2014, 265 p., € 19,9. ISBN 9789059364752. Vert. van: Nina Simone : roman door Prescilla Van Zoest. Distributie: Van Halewyck

Oorspronkelijk verschenen in de Leeswolf 2014

deze pagina printen of opslaan

Nieuwe recensies

BOEKEN NR. 3, MAART 2024

Binnen in de aarde is een berg

Hester Knibbe

De zomers

Ronya Othmann

Het mensenschip

Autran Dourado

Onze James. De vrouwen van Ensor

Jan Bultheel, Eric Min (nawoord)

Woestijnpassages

Emmelien Kramer

naar overzicht

JEUGDBOEKEN NR. 3, MAART 2024

Een toren van tijgers

Lizette de Koning, Gareth Lucas (ill.)

Eenbeen

Thijs Goverde

Roofvogels. De mooiste en machtigste dieren in de lucht

Walter De Raedt, Joris De Raedt (ill.)

Salto

Arndís Thórarinsdóttir, Linde Faas (ill.)

Springlevend

Saskia de Bodt

naar overzicht


ontwerp: Ann Van der Kinderen   |   programmatie: dataweb   |   © MappaLibri