Vertaald proza
BOEKEN NR. 8, OKTOBER 2023
Ismail Kadare: Een breuk in april
door T.M. van der Zwan
Hegel definieerde het tragische ooit als ‘een
botsing van twee vormen van rechtvaardigheid’. Een dergelijke botsing ligt aan
de basis van de grote tragedies van Sophocles en Shakespeare, waarin de held
steevast ondanks zijn gerechtvaardigde standpunt moet sterven, omdat zelfs
helden nu eenmaal onderhavig zijn aan onverbiddelijke goden, tradities en wetten.
Eenzelfde tragisch conflict ligt aan de basis van de roman Een breuk in
april van Ismail Kadare, vermoedelijk de belangrijkste Albanese auteur van
de afgelopen halve eeuw en al jaren een serieuze kandidaat voor de Nobelprijs
voor de Literatuur.
Een breuk in april verscheen voor het eerst in 1978 en heeft als
hoofdpersoon niet zozeer een daadwerkelijk personage, als wel een culturele traditie:
de ‘kanun’, het complexe stelsel van regels die de bloedwraak tussen families
in Albanië in goede banen moeten leiden. Deze eeuwenoude wet (‘kanun’ is een
Albanees cognaat van het Latijnse ‘canon’ en betekent iets als ‘norm’ of ‘richtsnoer’)
schrijft tot in het absurdste detail voor wie er recht heeft op welke vormen
van wraak bij alle verschillende soorten familievetes. De richting waarop het gedode
lichaam valt, het wapen dat werd gebruikt, het tijdstip waarop en de locatie
waar de aanval plaatsvond: vrijwel ieder aspect van een wraakmoord heeft
consequenties voor hoe de volgende generaties de vete dienen voort te zetten.
Kadare verkent
het historische gegeven van de kanun vanuit het perspectief van meerdere
personages, wiens levens elkaar kruisen in een spannend en goed uitgedacht
verhaal over wraak en verliefdheid. Het boek begint bij Gjorg Berisha, een
jongeman uit een Noord-Albanees dorp, die tegen zijn wil gevangen zit in de
raderen van een decenniaoude vete tussen zijn familie en de familie Kryeqyqe.
De kanun schrijft voor dat Gjorg de moordenaar van zijn broer moet doden. Nadat
hij deze moord heeft uitgevoerd, is hij dertig dagen onschendbaar, omdat hij in
die tijd de bloedbelasting moet kunnen betalen. Tijdens zijn reis naar het
stadje waar hij dat bedrag moet afgeven, komt Gjorg de koets van Besian Vorpsi
tegen, een schrijver die op huwelijksreis is met zijn vrouw Diana – een ontmoeting
die aanvankelijk triviaal lijkt, maar die voor alle personages ernstige
gevolgen zal hebben.
De roman behandelt het thema van de bloedwraak (of in bredere zin de
verhouding tussen verleden en heden, traditie en vooruitgang) op vernuftige en
indringende wijze. Terwijl de lezer aanvankelijk vol ongeloof de barbaarse
praktijken van de kanun beziet door de ogen van een naïeve jongen, maakt dat
strenge oordeel geleidelijk plaats voor een meer intellectuele interpretatie,
dankzij de beschouwingen van Besian Vorpsi, die tijdens de koetsrit de kanun
uit patriottistische motieven verdedigt tegen Diana. Tegelijkertijd is het
juist deze vrouw die het absurde machismo van de bloedwraak aan de kaak stelt.
Dat Kadare al in 1978 een roman schreef waarin deze rol voor een vrouw is
weggelegd, is een bewijs van zijn vooruitziende blik en toont dat zijn werk nog
altijd relevant is. Zoals gezegd: een kandidaat voor de Nobelprijs.
Ismail Kadare: Een
breuk in april, Querido, Amsterdam 2023, 240 p. ISBN 9789021468662. Vertaling
van Prilli i thyer door Roel Schuyt. Distributie L&M
Books
deze pagina printen of opslaan