Vanaf negen jaar

Aline Sax: Het meisje en de soldaat

door Sanne Parlevliet

9+ - In Het meisje en de soldaat komen tekst en beeld samen in de kleuren. Net als bij haar eerdere boeken heeft Sax weer voor een historische setting gekozen. Het boek verhaalt over een bijzondere vriendschap tussen een blind meisje en een Afrikaanse soldaat tijdens de Eerste Wereldoorlog. Ann de Bode maakte er legergroene prenten bij in intimistische stijl, die de dreigende sfeer versterken. De gebeurtenissen spelen zich af aan de rand van de oorlog. Het blinde meisje woont met haar moeder en haar tante in een herberg waar de soldaten die aan het front vechten, tijdens hun verlof graag komen. Haar vader, die ook soldaat is, komt nooit. Hij zal pas terugkeren als de oorlog voorbij is. Sax weet het verlangen van het meisje naar haar vader fraai uit te drukken door de geluiden en de geuren die ze waarneemt, te verbinden met haar angst en hoop:  

‘Elke keer als de ambulancewagen langsrijdt, houdt ze haar adem in. Ze wil de geuren niet ruiken, niet proeven. Maar haar oren houdt ze open, hopend en doodsbang tegelijkertijd dat ze de stem van papa zal herkennen. Maar al het jammeren klinkt hetzelfde. Het zijn geen stemmen van vaders meer.’
 
Elke dag zit het meisje uren buiten op een houten bankje te luisteren naar de geluiden uit de velden en de herberg. Op een dag komt er iemand naast haar zitten. Hij ruikt anders dan de andere soldaten en zij kan niet zien dat hij er ook anders uitziet. De man is zwart. Subtiel heeft Sax hier een vrij onbekend stukje geschiedenis te pakken: tijdens de Eerste Wereldoorlog werden door de Fransen, onder het mom van beschaving en burgerschap, mensen uit de Afrikaanse koloniën ingezet als medestrijders. De ontmoeting met de zwarte soldaten werkte positief op de vooroordelen die veel blanken aanvankelijk hadden. Zij toonden zich goede strijders en aardige mensen, vooral tegen kinderen. Dit laat Sax zien in Het meisje en de soldaat. Terwijl de blanke soldaten onbeleefd en ruw kunnen zijn, is de zwarte soldaat vriendelijk en zachtaardig. De blindheid van het meisje is een mooi gevonden symbool: zij is letterlijk blind voor het feit dat hij er anders uitziet.
 
Het meisje en de soldaat ontmoeten elkaar elke dag dat de soldaat met verlof is. Hij vertelt haar over zijn land, over zijn vrouw, zijn zoontje en de geiten. ‘Hij bouwt Afrika in haar hoofd’. In zijn verlangen naar huis herkent het meisje het verlangen naar haar vader. Maar juist op het moment dat ze besluit de soldaat over haar vader te vertellen, komt hij niet meer naar het bankje. Het meisje besluit hem te gaan zoeken.
 
Sax focaliseert beurtelings via het meisje en de soldaat. Dit wordt gemarkeerd door de verschillende kleuren van de tekst en de bladzijden. Soms krijgt de lezer één situatie zelfs door beider ogen te zien. Tegelijkertijd schept Sax een afstand tussen de lezer en de personages door deze laatsten consequent ‘het meisje’ en ‘de soldaat’ te blijven noemen en hen geen namen te geven. Deze stijl — in combinatie met de illustraties van Ann de Bode, die met grove streken in verschillende tinten aardegroen vluchtige, beklemmende impressies van de omgeving geeft — schept een zintuiglijke poëtische sfeer. De sfeer komt het mooist tot uiting wanneer Sax beschrijft wat het meisje hoort en ruikt. Onder de bekende geur van zweet, modder en bloed ruikt de zwarte soldaat bijvoorbeeld anders dan andere soldaten. ‘Een warme geur zoals van gebrande noten.’ En wanneer ze op zoek naar de soldaat in een veldhospitaal belandt, hoort ze overal geluiden.
 
‘Schelle geluiden. Luide geluiden. Nieuwe geluiden. Ze probeert ze te ontrafelen en snel weg te stoppen in afzonderlijke doosjes. Maar het zijn er te veel, te luid, te erg in elkaar geklit.’
 
Af en toe heeft Sax de neiging om de zintuiglijke beleving van de wereld onderuit te halen door de gevoelens van het meisje te veel te expliciteren. Desondanks weet zij met dit korte, schijnbaar eenvoudige verhaal een van de rafelranden van de geschiedenis een gezicht te geven, zonder nadrukkelijk om erkenning te vragen voor de vergeten Afrikaanse strijders. Zij heeft hiervoor niet meer nodig dan een blind meisje, een onbekende soldaat en de geuren en geluiden van een nabije oorlog. Deze kruipen de lezer onherroepelijk onder de huid.
 
Aline Sax: Het meisje en de soldaat, De Eenhoorn, Wielsbeke 2013, 85 p. : ill. ISBN 9789058388421
 
Oorspronkelijk verschenen in De Leeswelp 2013 

deze pagina printen of opslaan