Nederlands proza

BOEKEN NR. 6, JUNI 2022

Felix Timmermans, Koen Broucke (ill.): Boerenpsalm

door Jen de Groeve

75 jaar geleden stierf Felix Timmermans (1886-1947). Hij was een veel gelezen schrijver, een van Vlaanderens meest vertaalde schrijvers ook en ooit werd hij gelauwerd met de driejaarlijkse Staatsprijs voor Vlaamse literatuur. In 1922 was dat. Maar vandaag staat Timmermans ‘niet meer zo scherp in the picture’, zoals het welwillend in het Kritisch lexicon van de moderne Nederlandstalige literatuur (Nijhoff 1980-2014) geformuleerd wordt. Moet je immers niet bij letterkundigen gaan zoeken of anders op Seniorennet om nog lezers van zijn werk te vinden? Waar is dat werk overigens nog te vinden? Behalve de tekstkritische editie van Pallieter van Kevin Absillis en Wendy Lemmens uit 2016 (het was toen 100 jaar geleden verschenen) was er tot voor kort geen enkel boek van Timmermans meer in de handel en in de bibliotheek moet je het veelal opvragen, want weinig of niet meer gezochte boeken worden in het magazijn bewaard.  

En dan nu, 75 jaar na zijn dood scoort Felix Timmermans met een bestseller. Boerenpsalm, een roman uit 1935 werd bij Davidsfonds opnieuw uitgegeven in een geïllustreerde uitgave. Momenteel is dat het best verkopende boek in Vlaanderen. We zijn, ongeveer een maand na de eerste publicatiedatum, al aan de derde druk toe. Wat een reveil voor boer Wortel. En dat dankt hij geloof ik niet aan de spontane herwaardering van Timmermans’ werk bij het grote publiek, maar aan een goeie mediacampagne met een bevlogen ambassadeur en een beeldend kunstenaar, die in deze heruitgave naar de ziel van Boerenpsalm peilen.
 
Bart Van Loo, zelf een zoon uit de Kempen, die er mag op bogen dat hij Balzac, Zola en Flaubert, onder vele andere grootheden uit de Franse literatuur, bij het grote publiek bracht, schreef een uitgebreide inleiding bij de roman. Hij doet dat – zoals hij elk literair werk benadert – vanuit zijn persoonlijke leeservaring. Hij opent zijn inleiding met de eerste zin van de roman, om maar te laten zien hoe hij direct gegrepen werd door de plastische, zintuiglijke taal. En er wordt volop geciteerd in dat sappige Vlaams, want bij Timmermans ‘schroeien [de zinnen] zich aan elkaar vast in een ritme dat smeekt om een stemgeluid. Roffel, roffel – dames en heren, luister goed,…’ Ja, Bart Van Loo is naast schrijver ook conferencier. Hij brengt zijn grote liefde voor literatuur altijd met wat performance tot uiting.
 
Je leest hoe Boerenpsalm, ondanks het feit dat het over een lang verdwenen Vlaanderen gaat, een persoonlijke snaar raakt. Zoals boer Wortel over zijn veld praat, zo praat vader Van Loo over zijn tuin en de grootouders hadden het, zoals Wortel over ‘de oude Mejonkvrouw van ’t kasteel’, over ‘den heer’ van ’t dorp. Misschien is die wereld van bijna honderd jaar geleden minder ver weg dan gedacht. ‘Deze roman is een kijkdoos naar het leven van mijn voorgeslacht, een kijkdoos die zo geurt, kleurt en dampt dat het lijkt of ik er zelf in rondloop.’ Ja, dat kun je ervaren als je Timmermans leest en Van Loo brengt dat met veel elan op de lezer over. Zijn welsprekend enthousiasme is aanstekelijk.
 
Bovendien heeft Boerenpsalm lezen niet zoveel met de ‘heimat’ te maken, schrijft Van Loo. Het is een ‘nostalgie naar een tijdperk of land dat je nooit hebt gekend, maar dat je op een of andere manier vertrouwd voorkomt. Dat heb ik met het Parijs van Honoré de Balzac, de rue Monsieur-le-Prince van Charles Aznavour, het Vlakke land van Brel, het Louvre van Alexandre Dumas […] en dus ook met de Kempen van Timmermans.’ Meer dan eens verwijst Van Loo naar de groten uit de wereldliteratuur, maar ook naar de leefwereld van u en mij als hij wijst op de existentiële lading van Boerenpsalm en op het universele karakter van de romanfiguur. ‘Het bijna obsessioneel samenvallen met wat je dagelijks doet’, dat is iets wat de inleider herkent, in het tuinwerk van zijn vader, het schrijfproces van Timmermans en in zijn eigen jarenlange graven in de wereld van de Bourgondiërs.  
 
Zoals Van Loo het maar moeilijk kan laten om uit Boerenpsalm te citeren, heb ik, zoals u wel merkt, voortdurend de neiging om Van Loo te citeren. Ik doe er nog eentje om het af te leren, over Timmermans’ taal:
 
‘Zijn taal ademt grond, lucht en licht, en zijn zintuiglijke verrassingsmetaforen zijn mini-elektroshocks die de lezer bij de les houden.’ Een talent, vind ik, dat ook deze inleider niet vreemd is, en dat in belangrijke mate bijdraagt aan het huidige succes van Boerenpsalm.
 
Het boek werd rijkelijk geïllustreerd door Koen Broucke. Ten dele zijn het expressionistische olieverfschilderijtjes en daarnaast maakte hij, geïnspireerd op de kleine illustraties (vignetten) waarmee Timmermans zelf zijn werk illustreerde, zijn eigen vignetten in brou de noix (‘de vaalbruine notenbeits die zo goed tot de ziel spreekt’, dixit Bart Van Loo), zoals de varkenskop die op de cover staat, of het mariabeeldje op de achterkant. Broucke noemt Timmermans’ vignetten ‘groots en monumentaal’. Zijn eigen illustraties, vaak landschappen, enkele portretten en kleine voorwerpen die in de tekst voorkomen, zijn met hun vage, grove lijnen bijzonder karaktervol. Ze zijn een wezenlijke toevoeging aan de roman.
 
Tot slot bevat het boek nog verspreide notities van Timmermansbiograaf Gaston Durnez over Boerenpsalm, die hier voor het eerst gepubliceerd worden.  
 
Davidsfonds heeft in de jaren 1990 het volledige werk van Timmermans uitgegeven. Laten we hopen dat het succes van Boerenpsalm naar meer heruitgaven leidt, zoals van het kleinood De zeer schone uren van juffrouw Symforosa, begijntjen of de passionele levensbiecht van Adriaan Brouwer. Ik zal ze graag herlezen, zij het mondjesmaat. Dan werkt Timmermans’ exuberantie wonderwel.
 
Felix Timmermans: Boerenpsalm, Davidsfonds, Leuven 2022, 191 p. : ill. ISBN 9789022338858. Distributie Standaard Uitgeverij

deze pagina printen of opslaan

Nieuwe recensies

BOEKEN NR. 3, MAART 2024

Binnen in de aarde is een berg

Hester Knibbe

De zomers

Ronya Othmann

Het mensenschip

Autran Dourado

Onze James. De vrouwen van Ensor

Jan Bultheel, Eric Min (nawoord)

Woestijnpassages

Emmelien Kramer

naar overzicht

JEUGDBOEKEN NR. 3, MAART 2024

Een toren van tijgers

Lizette de Koning, Gareth Lucas (ill.)

Eenbeen

Thijs Goverde

Roofvogels. De mooiste en machtigste dieren in de lucht

Walter De Raedt, Joris De Raedt (ill.)

Salto

Arndís Thórarinsdóttir, Linde Faas (ill.)

Springlevend

Saskia de Bodt

naar overzicht


ontwerp: Ann Van der Kinderen   |   programmatie: dataweb   |   © MappaLibri