Het riddertoernooi van de late middeleeuwen blijft fascineren. Deze
catalogus verschijnt naar aanleiding van een tentoonstelling in het Hermitage
te Amsterdam waar pronkstukken uit de middeleeuwse collectie van het Russische
museum worden getoond. Daarbij wordt een onverwachte link gelegd tussen de
dynastie van de Romanovs en de geschiedenis van het Europese ridderschap in de
late middeleeuwen. Die link betreft met name de Romanovs als verzamelaars van
objecten die met de ridders verband houden en verloopt langs verschillende
sporen: de band tussen tsaar Paul I en de Maltezer orde der Hospitaalridders;
de collectie middeleeuwse wapens van Nicolaas I; en de fenomenale collectie
oude kunst en curiosa van verzamelaar Aleksandr Bazilevski die in de late
negentiende eeuw door Alexander III werd gekocht en van Parijs naar Sint-Petersburg
werd overgebracht. Het huwelijk van de Nederlandse koning Willem II met de
dochter van tsaar Alexander I zorgt voor een directe link met Nederland, met
name omdat Willem een groot adept was van de Neo-Gotiek.
Deze aanpak is ongewoon omdat ze
niet zozeer steunt op een actieve rol van de Romanovs in het middeleeuwse
ridderschap maar veeleer op de rol van de Romanovs als verzamelaars van kunst-
en cultuurobjecten die verband houden met die middeleeuwse cultuur. Dit
betekent ook dat de banden tussen de Romanovs en de ridders eerder complex zijn
en dat er geen absolute continuïteit is tussen de vier linken waarop de
tentoonstelling steunt. Dit deert echter niet omdat de vier bruggen tussen
Rusland en Europa zeer helder worden toegelicht in vier afzonderlijke essays.
Deze vormen het tweede deel van het boek. In het eerste deel krijgen we vier
inleidende essays die een algemene duiding geven bij het thema: twee essays
over de globale geschiedenis van het ridderschap en het toernooi, een essay
over de ambachten die bij de toernooien betrokken waren om onder meer de wapens
en uitrusting te maken, en ook een essay over de beroemde Roman de la Rose
– het epische allegorische gedicht over de hoofse liefde (die verbonden is met
de idealen van het ridderschap) dat hier een centrale plaats krijgt omdat het
Hermitage een van de mooiste verluchte manuscripten van dit massieve dichtwerk
in collectie heeft (de Roman de la Rose stond ook centraal in Herman
Pleijs Oefeningen in genot dat eerder dit jaar verscheen en dat zich
heel mooi naast deze catalogus laat lezen).
Het derde en laatste luik van
het boek is de catalogus van de tentoonstelling en geeft toelichting bij individuele
objecten, waaronder niet alleen schilderijen en harnassen maar ook interessante
curiositeiten als een kuisheidsgordel. Bij dit alles moet gezegd dat dit echt
een publiekscatalogus is: hoewel de teksten geschreven zijn door experten en
zich baseren op grondig onderzoek (met voetnoten en bibliografie) zijn ze toch
bijzonder helder geschreven zodat elke geïnteresseerde bezoeker of lezer ermee
uit de voeten kan. Ook de driedelige opbouw (inleidende thematische essays,
duiding bij de interesse van de Romanovs voor de riddercultuur, en een
catalogus) zorgt voor grote didactische helderheid: deze uitgave is duidelijk
gemaakt met een geïnteresseerd lekenpubliek voor ogen. Bovendien is het boek
ook puur visueel verrukkelijk: er zijn talloze prachtige kleurenplaten van zeer
hoge kwaliteit, waarvan een groot deel ook paginagroot zijn afgebeeld.
Als souvenir van de
tentoonstelling is dit boek ideaal, maar ook voor de lezer die de expositie
niet heeft bezocht biedt het interessante achtergronden, met name in de
hoofdstukken over de Romanovs. Door de toegankelijke teksten zijn de
hoofdstukken uit het eerste deel dan weer ideaal voor humaniora- of
universiteitsstudenten die iets meer willen weten over het ridderschap, en die
kennis bovendien graag luxueus geïllustreerd zien. Dankzij het wetenschappelijk
apparaat zal tenslotte ook de expert aan zijn of haar trekken komen – en dan
met name op het gebied van de verzamelwoede van de Romanovs, wat toch een
aspect is dat elders niet vaak aan bod komt. Kortom, een zeer fraaie en
interessante uitgave.
Arnoud Bijl,
Pieter Eckhardt (red.): Romanovs in de ban van de ridders, Hermitage,
Sint-Pertersburg/Amsterdam 2020, 190 p. : ill. ISBN 9789078653851. Distributie
Agora Books
deze pagina printen of opslaan