Vertaald proza

BOEKEN NR. 1, JANUARI 2021

Józef Wittlin: Het zout der aarde

door Jo Vanderwegen

Enkel een goede kenner van de internationale literatuur zal een haast vergeten figuur als Józef Wittlin onmiddellijk kunnen plaatsen. De van oorsprong Galicische auteur schreef Het zout der aarde eigenlijk in het Pools (onder de titel Sól ziemi) maar door de nakende dreiging van de Tweede Wereldoorlog zou het werk eerst gepubliceerd worden in een vrijwel gelijktijdig verschenen Duitse (1936) en Nederlandse (1937) vertaling. Literatuurcritici schatten toentertijd Wittlins debuut meteen hoog in, maar helaas werd het boek absoluut geen verkoopsucces. In 1969 kwamen er herdrukken op de markt en kreeg de auteur eindelijk de internationale erkenning waar hij recht op had. Jammer genoeg is Wittlins werk ondertussen weer voor een tweede maal vergeten. De Wereldbibliotheek brengt nu verandering in deze situatie met een splinternieuwe rechtstreekse vertaling uit het Pools door Dirk Zijlstra    

De roman speelt zich af rond de eerste weken van de Eerste Wereldoorlog, in een Galicisch dorpje waar de meerderheid van de bevolking ongeletterd is en met weinig bestaansmiddelen moet zien rond te komen. Door de afkondiging van de staat van oorlog wordt de bevolking, waaronder het hoofdpersonage Piotr Niewiadomski, gemobiliseerd en klaargemaakt om naar het front te worden gestuurd. Wittlin schetst eerst de situatie aan het Weense hof, om daarna als een inzoomende cameraman de implicaties van de beslissingen van de Oostenrijkse keizer op de arme Galicische boerenbevolking aan het licht te brengen.  
 
Het zout der aarde is één ironisch-cynische aanklacht tegen de hele oorlogsmachine. Van de suffe Oostenrijkse keizer tot de corrupte medische keuringen, het amalgaam van wijd uiteenlopende bevolkingsgroepen waaruit het keizerrijk als los zand is opgebouwd: niets ontgaat aan Wittlins scherpe pen. Met zoveel foute beslissingen en een staatsapparaat dat in wezen niets geeft om het welzijn van zijn bevolking, moet het wel verkeerd aflopen, lijkt hij te suggereren. In dat opzicht doet Het zout der aarde qua sfeer onmiddellijk denken aan De lotgevallen van de brave soldaat Švejk van Jaroslav Hašek, waarin een ogenschijnlijk naïeve soldaat de goede werking van het Oostenrijkse leger saboteert. Maar daar houdt de vergelijking meteen op. Hašeks boek moet het hebben van spot en slapstickachtige voorvallen, Wittlins ironie is vele malen subtieler en zijn blik veel humaner.
 
Józef Wittlin werkte extreem traag en nauwgezet aan zijn literaire productie, wat resulteert in meesterlijke beschrijvingen, helder verwoorde inzichten en een sprankelend taalgebruik dat de vertaling van het Pools naar het Nederlands glansrijk doorstond, maar daar zal de vertaler Dirk Zijlstra ook voor een groot stuk toe hebben bijgedragen. Het brengt echter ook mee dat Het zout der aarde eigenlijk slechts het eerste deel is van een trilogie, die nooit het daglicht heeft gezien. Tijdens de Tweede Wereldoorlog gingen de manuscripten van het tweede en derde deel immers verloren. Veel later probeerde Wittlin die manuscripten te reconstrueren, maar zijn perfectionistische ingesteldheid gooide daarbij roet in het eten: Wittlin overleed voor hij de kans kreeg zijn werk af te maken.
 
Het zout der aarde is verzorgd uitgegeven, met een prima hoeveelheid verklarende voetnoten en ook een handig tien pagina’s tellend nawoord van Madeleine Rietra. Daarin krijgt de lezer een biografische schets van Wittlin en het verhaal van hoe zijn werk ontvangen werd.
 
Józef Wittlin: Het zout der aarde, Wereldbibliotheek, Amsterdam 2020, 320 p. ISBN 9789028450875. Vertaling van Sól ziemi door Dirk Zijlstra. Distributie Mythras Books 

deze pagina printen of opslaan

Nieuwe recensies

BOEKEN NR. 3, MAART 2024

Binnen in de aarde is een berg

Hester Knibbe

De zomers

Ronya Othmann

Het mensenschip

Autran Dourado

Onze James. De vrouwen van Ensor

Jan Bultheel, Eric Min (nawoord)

Woestijnpassages

Emmelien Kramer

naar overzicht

JEUGDBOEKEN NR. 3, MAART 2024

Een toren van tijgers

Lizette de Koning, Gareth Lucas (ill.)

Eenbeen

Thijs Goverde

Roofvogels. De mooiste en machtigste dieren in de lucht

Walter De Raedt, Joris De Raedt (ill.)

Salto

Arndís Thórarinsdóttir, Linde Faas (ill.)

Springlevend

Saskia de Bodt

naar overzicht


ontwerp: Ann Van der Kinderen   |   programmatie: dataweb   |   © MappaLibri