Op 4 mei van dit
jaar sprak Arnon Grunberg in Nederland de herdenkingsrede uit voor de Tweede
Wereldoorlog. Deze korte tekst zorgde voor heel wat ophef en wordt hier
gepubliceerd, samen met een aantal andere essays waarin de auteur aansluitende
thema’s behandelt, onder meer over het werk van Marga Minco, Primo Levi en Imre
Kertész.
Rode
draad doorheen de teksten zijn de thema’s identiteit, herinnering en herdenking
– en de rol die verhalen daarin spelen. Grunberg noemt zichzelf een ‘Jood op bestelling’:
hoewel zijn ouders in de uitroeiingskampen zaten, heeft Grunberg zelf nooit
echt een diepe band gevoeld, noch met de Holocaustgeschiedenis noch met het
jood-zijn (zijn eigen jeugdherinneringen zijn het onderwerp van een van de
opstellen). Vanuit die beleving stelt hij de vraag wat identiteit is. Op het
kruispunt van hoe we onszelf zien en hoe anderen ons zien ontstaat vaak een hybride
verhaal dat ongemakkelijk aan ons kleeft. Tegelijk is het heel moeilijk om los
te komen van het verleden, maar ook onmogelijk om zich niet tot dat verleden te
verhouden. Ten slotte maakt Grunberg ook een aantal connecties met de
hedendaagse identiteitspolitiek. Vandaar de titel: de uitsluitingsmechanismen
die vandaag het publieke discours bepalen zijn niet nieuw, en dat geldt zowel
ter rechterzijde (racisme en populisme) als ter linkerzijde
(identiteitspolitiek en politieke correctheid).
In zijn rede haalt Grunberg een
aantal zeer beklijvende beelden aan (onder meer een joodse vrouw die de Duitse
soldaat die haar kind heeft gedood, het dode kind in het gezicht gooit), niet
om te provoceren, maar om ons te laten voelen hoe moeilijk het is de realiteit
van de gruwel voor ogen te houden. Hij maakt dat punt ook in relatie tot de
autobiografische romans van Marga Minco, waarbij de fictie soms vereenvoudigt
en vertekent wat in werkelijkheid nog veel ongeloofwaardiger lijkt. De centrale
boodschap die doorheen alle bespiegelingen loopt, is de gedachte dat de terreur
van het verleden ons opnieuw zal bezoeken wanneer wij mensen reduceren tot de
groep waartoe zij behoren.
De korte essays in dit boek zijn stuk voor stuk treffend,
soms hard, en lucide, en mogelijk de intelligentste essays die u dit jaar zult
lezen. Grunberg komt niet met oplossingen aandragen en speelt evenmin morele
rechter: hij doet aan zelfonderzoek (al dan niet door een onderzoek van zijn
lectuur van andere boeken) om ons zo een voorbeeld te geven van hoe we ons zelf
in vraag kunnen stellen in het licht van een verleden dat altijd ongemakkelijk,
verontrustend en dreigend over de schouder meekijkt – vooral wanneer we (durven
te) denken dat het er niet meer is.
Arnon Grunberg: Als ze het over Marokkanen hebben, Querido,
Amsterdam, 2020, 112 p. ISBN 989021424880. Distributie L&M Books
deze pagina printen of opslaan