Non-fictie

BOEKEN NR. 3, MAART 2020

Bas Heijne: Mens/Onmens

door Tom Rummens

Weinig gebeurtenissen van de afgelopen jaren waren zo symbolisch beladen als de brand die de Notre-Dame in Parijs in vlammen zette, op 15 april 2019. De brand zelf werd gezien als het ultieme bewijs dat het Europees-Christelijke ideaal nu wel echt verleden tijd is. De groteske financiële reddingsacties van ultrarijke Franse zakenmannen waren dan weer een bewijs voor het failliet van werkelijke medemenselijkheid, want waarom zijn er wel plots honderden miljoenen euro’s beschikbaar voor het restaureren van een kathedraal, maar niet voor het ledigen van de meest essentiële noden van vele miljoenen mensen die in armoede of andere precariteiten moeten leven? En, tot slot, de eindeloze discussies over de manier waarop de kathedraal gerestaureerd zou moeten worden: met respect voor het verleden of juist als een symbool voor de toekomst?
 
Bas Heijne, zelf woonachtig in Parijs, stond samen met zijn stadgenoten te kijken naar de vlammen en zag daarin een diep, fundamenteel conflict in onze samenleving, een conflict dat zich rond twee centrale assen centreert: waarheid en identiteit. In zijn essay Mens/Onmens zet hij de brand in de Notre Dame neer als de ideale metafoor voor de manier waarop deze twee begrippen in ons huidige tijdsgewricht zwaar onder spanning staan. Een tijdsgewricht waarin alles rond beleving draait, en dus de facto rond subjectiviteit; waarin sociale media de mensheid genadeloos opdelen in kampen die elkaar niet meer begrijpen, en er elk hun eigen waarheid op nahouden. Verdeel en heers, maar dan ultiem en grenzeloos doorgedreven, en zonder dat de verdeelden en beheersten het zelf goed doorhebben. Werkelijkheid en beleefde werkelijkheid worden systematisch met elkaar verward, polarisering ligt bijgevolg voortdurend op de loer.
 
Aan de basis van dit failliet van de waarheid ligt, volgens Heijne, het feit dat het liberalisme als fundament voor onze samenleving helemaal uitgehold is. Het verabsoluteren van de kernwaarden van het liberalisme (individuele vrijheid, marktwerking, …) heeft ervoor gezorgd dat deze niet meer bevraagd werden, en dat politiek niet meer gaat over een visie op de toekomst maar enkel nog om het bedenken van praktische oplossingen in het hier en nu. In Nederland is premier Mark Rutte er het ultieme voorbeeld van: ‘Als visie een blauwdruk voor de toekomst betekent,’ zo citeert Heijne hem, ‘dan verzet alles wat liberaal is in mij zich daartegen.’
 
Heijne heeft maar weinig woorden nodig om een bijzonder scherpe, sombere analyse te maken van onze tijd. Hij rijgt gebeurtenissen aan elkaar en centreert ze rond enkele duidelijke assen. Hij eindigt met een verwijzing naar de bergrede uit het Evangelie volgens Mattheus, met de boodschap dat we als mensen, ondanks alles, toch zullen moeten blijven praten met elkaar, in een ultieme poging om wederzijds begrip en respect centraal te blijven stellen in ons samenleven. We moeten ons blijvend inspannen om de ander te begrijpen en dus onszelf in vraag te stellen. Alleen als we in staat zijn om met de ander mee te denken, ook als dat betekent dat we soms tegen ons eigenbelang in moeten denken, alleen dan is het leven werkelijk de moeite waard, zo concludeert hij.  
 
Heel erg nieuw, laat staan vernieuwend, zijn deze gedachten niet. Zowel Heijne zelf als vele anderen hebben gelijkaardige analyses gemaakt. Maar Heijne brengt deze gedachten wel glashelder samen, en verbindt ze met een beperkt aantal uitstekend gekozen metaforen, die tekens zijn voor onze verwarrende tijd. Met Mens/Onmens heeft Heijne zijn talent om op onwaarschijnlijk heldere wijze een aantal cruciale hedendaagse thema’s met elkaar te verbinden, nogmaals met veel branie bevestigd.
 
Bas Heijne: Mens/Onmens, Prometheus, Amsterdam 2020, 127 p. ISBN 9789044641479. Distributie Pelckmans Uitgevers

deze pagina printen of opslaan

Nieuwe recensies

BOEKEN NR. 3, MAART 2024

Binnen in de aarde is een berg

Hester Knibbe

De zomers

Ronya Othmann

Het mensenschip

Autran Dourado

Onze James. De vrouwen van Ensor

Jan Bultheel, Eric Min (nawoord)

Woestijnpassages

Emmelien Kramer

naar overzicht

JEUGDBOEKEN NR. 3, MAART 2024

Een toren van tijgers

Lizette de Koning, Gareth Lucas (ill.)

Eenbeen

Thijs Goverde

Roofvogels. De mooiste en machtigste dieren in de lucht

Walter De Raedt, Joris De Raedt (ill.)

Salto

Arndís Thórarinsdóttir, Linde Faas (ill.)

Springlevend

Saskia de Bodt

naar overzicht


ontwerp: Ann Van der Kinderen   |   programmatie: dataweb   |   © MappaLibri