Dat Tonnus Oosterhoff de ene nominatie en bekroning na de
andere in de wacht weet te slepen, hoeft niet te verbazen. Hij behoort al een
aantal jaren tot de top van onze poëzie, met een dichterschap dat tegelijk
apart staat én bijzonder consistent genoemd mag worden. Daarbij bouwt de
schrijver aan een persoonlijk oeuvre, dat ondertussen ook romans en verhalen
omvat maar toch allereerst poëtisch van toon en inspiratie lijkt.
Oosterhoff laat zich – zoals
verwacht kon worden -- ook in Ja Nee
van zijn meest originele en sprankelende kant zien. Als dichter van de
ontregeling sluit zijn werk nauw aan bij de vele experimenten en avant-gardes
van de afgelopen eeuw, maar het cerebrale hermetisme daarvan heeft hier
doorgaans plaatsgemaakt voor een grote toegankelijkheid en een bij uitstek
speelse toon. Dat komt doordat de dichter zich in feite opstelt als een soort
van onderzoeker, die aan het publiek de resultaten en het verloop van zijn
experimenten en vragen presenteert.
Uitgangspunt van veel gedichten,
ook in deze bundel, is inderdaad nog steeds een verwondering over het
alledaagse. Die verwondering slaat vooral op de zintuigen en op wat men geleerd
de cognitie van de mens zou kunnen noemen. Diverse gedichten hebben het
bijvoorbeeld over de manier waarop staar of andere oogaandoeningen ons
gezichtsvermogen beïnvloeden: wij zien wat er niet staat, en omgekeerd zien wij
niet langer wat er staat. Een eenvoudige gadget als een bril kan er dan weer
voor zorgen dat onze hersenen plots anders gaan werken. Zien en niet-zien
leiden zo tot begrijpen of net niet-begrijpen. Die vaak paradoxale
verwikkelingen worden haarfijn uit de doeken gedaan aan de hand van herkenbare
situaties.
Dat
de taal bij ons begripsvermogen en ons geheugen een cruciale rol speelt komt
eveneens meermaals aan de orde. Woorden roepen associaties op en lijken
rechtstreeks door te verwijzen naar de dingen, maar allerlei taalspelen laten
zien dat een en ander veel complexer is dan dat. Het taalvermogen is in wezen
mysterieus, want verschillende talen openen andere vensters op de wereld en de
beleving daarvan. Daarbovenop komen raadselachtige woorden als ‘niet’ of
verbindingswoorden die nauwelijks in zintuiglijke indrukken te vatten vallen.
Oosterhoff gaat vaak met die intuïtieve indrukken aan de slag, bijvoorbeeld om
het verschil tussen mensen en dieren behoedzaam af te tasten.
Bovenal biedt Oosterhoff echter
een vuurwerk van taal. Soms zijn de woorden letterlijk versplinterd over de
bladzijde, al dan niet in combinatie met grijsschakeringen of lettertypes,
zoals een fusee uit elkaar spat in de lucht. Die ruimtelijke dimensie van het
vers is een van de vele fascinaties van de dichter, en af en toe komt zijn werk
daardoor in het verlengde van de visuele poëzie of de conceptuele kunst. Andere
verzen zijn dan weer hoofdzakelijk beeldend van aard, met een opsomming van
beelden en indrukken die nauwelijks uitgewerkt worden tot een soort van
afgerond betoog. Af en toe lijkt het zelfs alsof de melodie en het ritme
doorslaggevend zijn geweest voor de constructie van regels en verzen.
Als stilistische
grootmeester speelt Oosterhoff onafgebroken met de verwachtingen van zijn
lezers, ook waar het literatuur betreft. In die zin houdt hij ervan te
vervreemden, het gewone ongewoon te maken en omgekeerd het ongewone tot iets
banaals te herleiden. Net die taaldynamiek zal vermoedelijk heel wat lezers
afschrikken, want voor een vlotte emotionaliteit en een herkennende en
empathische lectuur is in feite niet meteen plaats. Omgekeerd zal de lezer die
zich de moeite getroost deze poëzie te doorgronden en vooral te herlezen na
enige tijd vaststellen dat hier essentiële menselijke en maatschappelijke
thema’s worden aangeraakt, zonder evenwel de eigen functionaliteit van poëzie
in het gedrang te brengen. Dergelijke ‘commerciële’ toegevingen zijn aan
Oosterhoff niet besteed, en dat siert hem in alle opzichten.
Tonnus Oosterhoff, Ja Nee.
Gedichten, De Bezige Bij, Amsterdam, 2017, 51 p. ISBN 9789023454861. Distributie WPG Uitgevers
Meer besprekingen over VSB Poëzieprijs 2018
deze pagina printen of opslaan