In de winter
van 2013-2014 voerde Angelika Klammer gedurende enkele avonden lange en
diepgaande gesprekken met Nobelprijswinnares Herta Müller (°1953). Die beleefde
haar jeugd op het Roemeense platteland. Jarenlang ging ze gebukt onder het
dictatoriale regime van Nicolae Ceaușescu. Literatuurkenner en voormalig
redacteur Klammer ondervraagt Müller over haar werk. Ze gaat hierbij
chronologisch te werk en haalt af en toe citaten uit Müllers werk aan. Herta
Müller antwoordt daarbij omstandig, wijkt hier en daar af, zonder de kern uit
het oog te verliezen. Ze verklaart passages of gaat in op de totstandkoming van
een boek, zoals bijvoorbeeld bij het veelgeprezen Atemschaukel,
haar succesvolle roman waarvan de initiële aanzet op vergelijkbare manier werd
gegeven als Mijn vaderland, een appelpit. Voor Atemschaukel (vertaald
als Ademschommel) sprak Herta Müller trouwens avonden lang met
schrijver en landgenoot Oskar Pastior over diens ervaringen in de werkkampen.
Door diens onverwachte en plotse overlijden moest Müller het boek echter alleen
afmaken aan de hand van haar notities. Ze boog de herinneringen om tot een van
de meest beklijvende romans uit de hedendaagse literatuur.
Het belang
dat Müller aan taal hecht, valt ook in Mijn vaderland, een appelpit af te leiden aan de vorm en inhoud.
Haar opvoeding kreeg Müller in het Duits, en het feit dat ze Roemeens slechts
als tweede taal op school kreeg aangeleerd en pas op haar vijftiende vaker om
haar heen hoorde, vormde haar relatie met de taal van haar moederland in sterke
mate. Pas na jaren voelde het Roemeens vertrouwd aan voor haar. Zelf zegt ze
dat bij het leren van nieuwe woorden de twee talen elkaar steeds 'aankeken'.
Het resultaat is een zeer beeldende woordenschat die de meanderende zinnen ook
in het Nederlands tot poëzie verheffen - zowel in haar romans als in dit
biografisch onderhoud. Dat laatste is voor een groot deel ook de verdienste van
Müllers vaste vertaalster Ria van Hengel: zij leverde weerom een zeer mooie en
soepele tekst af.
Het feit dat Mijn
vaderland, een appelpit van gelijkaardige hoogwaardige kwaliteit is
als de literatuur die Müller zelf afleverde, doet ons vermoeden dat we te maken
hebben met een verregaande samenwerking tussen Klammer en Müller. Gaf Müller
haar antwoorden op schrift aan Klammer? De soepele zinnen en de treffende
beelden doen veronderstellen van wel. Daarenboven tonen de accurate vragen van
Angelika Klammer een grote kennis van Müllers oeuvre. De vloeiende overgangen
tussen de verscheidene thema's zorgen ervoor dat Mijn vaderland, een
appelpit leest als een boeiende roman. Maar het gesprek vormt tevens
een uitstekende inleiding tot het werk én tot een beter begrip van Müllers
onderwerpen. Ongetwijfeld zullen velen na lezing van de tweespraak op zoek gaan
naar de bron: de romans, essays en vertellingen van de schrijfster zelf. En
niet te vergeten haar collagegedichten, die zichzelf maken uit letters die ze
uit tijdschriften knipt en in laden bewaart, zoals Angelika Klammer haar laat
uitleggen op de laatste pagina's van dit uitstekende werk.
Breda : De Geus
2016, 256 p. Vert. van Mein Vaterland war ein Apfelkern door Ria van Hengel. ISBN 9789044535570. Distributie:
LMBooks
deze pagina printen of opslaan