Vertaald proza

BOEKEN NR. 9, NOVEMBER 2024

Sofokles, Patrick Lateur (vert.): Sofokles, Oidipous en Antigone. Drie tragedies

door Dieter Wildemauwe

Medea, of misschien Orestes en Elektra, het zijn plausibele antwoorden op de vraag welke tragediepersonages als eerste in je opkomen als die vraag je gesteld wordt. Maar het waarschijnlijkste is het Antigone, en dan wellicht in één adem genoemd met haar vader (en halfbroer) Oidipous. Al sinds Aristoteles ‘Oidipous Koning’ impliciet de ideale tragedie noemde door er in zijn theorie zo vaak naar te verwijzen, blijft de wereld gefascineerd door de lotgevallen van het Thebaanse koningshuis. Kiezen met hart of met het hoofd, spanning tussen het individu en de hogere machten of ziende blind de afgrond in wandelen: de mythes zijn rijk genoeg om er blijvend de dialoog mee voeren en er in elk tijdsgewricht iets uit te halen. Zeker sinds Freud er een prominente plek in zijn theorie aan toewees, zit ze in het collectieve geheugen en taalgebruik.  

Griekse tragedies werden traditioneel in een trilogie gepresenteerd, maar het thematisch verband werd al vroeg losgelaten, de ‘Oresteia’ is de enige die we volledig kennen. De drie Thebaanse tragedies van Sofokles zijn dus niet allemaal even oud, maar werden over vier decennia geschreven – de man bleef tot hoge leeftijd actief. ‘Oidipous in Kolonos’ werd zelfs postuum opgevoerd en het is pas sindsdien dat zijn eerdere tragedie met hetzelfde hoofdpersonage de toevoeging ‘Tyrannos’ kreeg om geen verwarring te scheppen. De postume is de minst bekende, maar cultuurhistorisch wel heel interessant, omdat ze verhaalt hoe Oidipous in Athene asiel kreeg en in de wijk Kolonos stierf. Het zegt veel over hoe de stad zich in mythes wou inschrijven en daarbij het imago van gastvrije haven wilde propageren. Het grote tijdsverschil in publicatiedatum zorgt ook voor een interessant verschil in hoe de personages uitgewerkt zijn. De Kreon van ‘Oidipous Koning’ is een sympathieke oom, in ‘Antigone’ een onverzettelijk heerser.
 
De drie stukken zijn nu vertaald en toegelicht door Patrick Lateur. De man is duidelijk op dreef. In het voorjaar verscheen pas een vertaling van het volledige werk van Aischylos en nu dus dit. In een uitgeverslogica was die Aischylos evident: de laatste volledige uitgave dateert van 1975. Voor Sofokles is die denkwijze minder dwingend, Oidipous Koning en Antigone verschenen samen in 2008, toen van de hand van Gerard Koolschijn.
 
Wie goed is, doet echter zijn zin, en terecht. Patrick Lateur levert opnieuw sterk werk af. De tekst is naar een modern idioom gebracht, maar met respect voor de stijl en toon van het Griekse origineel dat verschillende registers hanteert. De vertaling wordt in eindnoten toegelicht en die zijn misschien wat te overvloedig, maar daar speelt zeker Lateurs leerkrachtenverleden mee. Bovendien geldt bij het ontsluiten van teksten die niet altijd even evident te volgen zijn: beter te veel dan te weinig commentaar. Ook de ‘inleiding’ (eigenlijk achteraan het boek) is goed en to the point. In negen stukken licht Lateur het werk verder toe. Het gaat van een uitleg van wat de tragedie tot tragedie maakt over een kijk op de belangrijkste personages tot duiding bij zijn eigen vertaling. Sommige onderdelen zijn wat te beperkt, maar dat kan niet anders: over de receptie van de stukken kan je bijvoorbeeld een volledig boek schrijven, minstens. Hier zetten ze net genoeg aan het denken om zin te krijgen verder te lezen.
 
Soit, het eeuwige leven is veel, maar we hopen stilletjes dat Patrick Lateur daarin op Sofokles lijkt dat hij nog vele jaren actief blijft. Wij kunnen er als lezer alleen maar beter van worden.
 
Sofokles, Oidipous en Antigone. Drie tragedies, Damon, Utrecht 2024, 320 p. ISBN 9789463403535. Vertaling door Patrick Lateur

deze pagina printen of opslaan