Vertaald proza
BOEKEN NR. 4, APRIL 2024
Daniel Kehlmann: Lichtspel
door Carl De Strycker
Het voorplat van de nieuwe roman van Daniel Kehlmann, Lichtspel,
is gemodelleerd naar een oude filmaffiche. In de linkerbovenhoek staat er:
‘Querido presents’ en daaronder, in een brugje, de titel van het boek. Daaronder
getekende filmbeelden van een aantal cruciale scènes, en onderaan staat ‘Een
roman van Daniel KEHLMANN, auteur van Het meten van de wereld’, net
zoals bij films van beroemde regisseurs van wie ook de vorige kaskraker genoemd
wordt om de mensen over de streep te trekken om ook het nieuwe werk te gaan
bekijken. Dat is een prachtig, origineel coverontwerp voor een roman die zich
in de filmbusiness afspeelt. Hoofdpersonage is de bekende Oostenrijkse regisseur
Georg Wilhelm Pabst.
Nadat hij in het vooroorlogse Duitsland een paar klassiekers in het genre
van de stomme film heeft gedraaid – De dood van Pandora (1928) of Die weiße Hölle vom Piz Palü
(1929) met Leni Riefenstahl in de hoofdrol – breekt hij internationaal door met
geluidsfilms als Westfront 1918 (1930) en de verfilming van
Bertolt Brechts toneelstuk Die Dreigroschenoper (1931). Hij maakt de
oversteek naar de VS, maar de films die hij daar maakt, floppen. Het is op dat
moment dat we in Kehlmanns roman in Pabst levensverhaal stappen. Je ziet de
regisseur bedelen bij de actrices met wie hij in het verleden succesvol heeft
samengewerkt om opnieuw met hem een film te draaien, maar zij zijn ondertussen
zo beroemd dat ze zich niet willen wagen aan een avontuur met een in Holllywood
gesjeesde filmmaker. In 1938 keert Pabst terug naar zijn vaderland, in eerste
instantie om familiale redenen, maar ook in de hoop om opnieuw films te kunnen
draaien.
Pabst
komt evenwel terecht in een door de nazi’s bezet land dat zich opmaakt voor de
oorlog. Hij, die in het verleden ‘de rode Pabst’ werd genoemd, voelt zich daar
alles behalve prettig bij, en als hij op het appel wordt geroepen bij
propagandaminister Joseph Goebbels weigert hij dan ook in eerste instantie om
op het aanbod in te gaan om films te maken. ‘Fout antwoord’ gilt Hitlers
rechterhand en Pabst gaat overstag. Hij wordt onder andere ingezet om een film
van Riefenstahl recht te trekken (al weigert de ondertussen eigenwijs geworden
regisseuse te luisteren) en regisseert ook zelf een aantal films. Helemaal aan
het einde van de oorlog start hij met Der Fall Molander, maar dat wordt
een regelrechte ramp. Zijn leuze luidde altijd al dat films maken een soort
noodtoestand is, maar bij dit project wordt dat letterlijk bewaarheid. Doordat
Duitsland de oorlog aan het verliezen is, stuit de regisseur op allerlei
praktische problemen die ervoor zorgen dat de film nooit het witte doek zal
halen. Zelf bleef Pabst beweren dat hij de film afgemaakt heeft, maar er is
nooit een kopie van teruggevonden.
Die lacune in de biografie van de regisseur heeft Kehlmann
aangegrepen voor zijn roman. Dat is een parabel over artistieke integriteit in
tijden van oorlog. Hij onderzoekt een aantal mogelijke redenen waarom Pabst
zich compromitteert – is het dwang, angst, ijdelheid of verveling?
Waarschijnlijk een mix van dat alles. Het maakt van Pabst een fascinerende,
ambigue figuur.
Om dat verhaal te vertellen zet Kehlmann technieken in uit de vroege
film: personages hanteren bijwijlen bijzonder grote gebaren, scènes zijn vaak
een beetje grotesk. De auteur speelt met de montage van de scènes, die soms
bruusk naast elkaar geplaatste worden, en met het perspectief, dat voortdurend
wisselt. Het maakt van Lichtspel niet alleen een roman over moraliteit
maar ook een interessant literaire experiment. Een boek dat klaar is voor
verfilming.
Daniel Kehlmann: Lichtspel,
Querido, Amsterdam 2024, 384 p. ISBN 9789021487335. Vertaling van Lichtspiel
door José Rijnaarts. Distributie L&M Books
deze pagina printen of opslaan