Non-fictie
BOEKEN NR. 5, MEI 2023
Aline Sax: Voor Vlaanderen, volk en Führer
door Fabian van Samang
Elke
ingrijpende gebeurtenis creëert haar eigen scheefgetrokken verhalen en
heroïsche figuren. Omdat die verwrongen beeldvorming vaak aansluit bij wat
mensen graag voor waar aannemen, is ze doorgaans erg hardnekkig, en zal zelfs
een goed gedocumenteerde tegenspraak de mythe nauwelijks corrigeren. Voor
Vlaanderen, volk en Führer, het proefschrift van historica Aline Sax,
nodigt alvast uit om enkele stereotypen over de collaboratie ernstig te
bevragen — en waar nodig bij te sturen. Het werd oorspronkelijk in 2012 in
boekvorm gepubliceerd en verschijnt nu in een ongewijzigde heruitgave.
Sax relativeert het
door collaborateurs geschetste en almaar opnieuw opduikende verhaal van de
naïeve kleine garnaal, die zich deels uit onwetendheid, deels uit Vlaams
idealisme achter het project van de Duitse bezetter schaarde. Uit de analyse
van één procent van de Vlaamse dossiers die door de krijgsraden in het kader
van een juridische procedure werden opgesteld, blijkt dat de motieven van de
‘gewone collaborateur’ doorgaans minder nobel waren, stelt de auteur. Bijna
twee op drie veroordeelden (64%) collaboreerden uit ideologische motieven, wat
betekent dat ze sympathie koesterden voor de ideeën van de nieuwe orde. Vaak
waren ze al voor de Tweede Wereldoorlog tot een collaborerende organisatie
toegetreden, en in 58% van de gevallen werden ze daarin vergezeld door andere
leden van hun familie. De kleinere groep die met de bezetter samenwerkte uit
niet-ideologische overwegingen deed dit in hoofdzaak (72%) uit economische
redenen. Omdat ze door toetreding tot een collaborerende organisatie aan
verplichte tewerkstelling hoopten te ontkomen, sloten veel economische
collaborateurs zich pas laat aan, bleven ze slechts korte tijd lid en waren hun
familieleden er zelden bij betrokken. Avonturiers en klaplopers maakten slechts
een zeer klein deel uit van de onderzoeksgroep.
Het onderzoek van bijna
driehonderd egodocumenten geeft daarenboven aan dat velen zich sterk met het
nazisme identificeerden. Ze geloofden in een mythisch oerverleden en een
schitterende toekomst, die door een strijdend/arbeidend volk met elkaar waren
verbonden. Velen verheerlijkten de figuur van de Führer, voor wie ze —
eerder dan voor Vlaanderen — bereid waren de zwaarste offers te brengen.
Religieuze motieven voor de strijd tegen het bolsjewisme en antisemitische
uitspraken konden in de bestudeerde brieven, waarin de verduitsing in ruime
mate is doorgedrongen, nauwelijks worden aangetroffen. Wél werd gefulmineerd
tegen ‘interne vijanden’, tegen ‘anglofielen’, die niet begrepen dat ze een
samenlevingsvorm nastreefden die tot het verleden behoorde en hardnekkig bleven
weigeren de idealen van nazi-Duitsland te omarmen.
Aline Sax heeft een weloverwogen
en stevig gefundeerde studie aan de geschiedschrijving van de Tweede
Wereldoorlog toegevoegd. De gevolgde methode is deugdelijk, het
bronnenmateriaal onontgonnen. Heel wat resultaten bevestigen bestaand
onderzoek, en dat is een verdienste op zich. De te verwachten kritiek dat de steekproef
te klein zou zijn om enkele nieuwe conclusies te schragen, zal door bijkomend
onderzoek getoetst moeten worden. Laten we wel wezen: dat de studie de sterk
gepolariseerde standpunten met betrekking tot de collaboratie op korte termijn
dichter tot elkaar zou brengen, is weinig waarschijnlijk. Maar finaal kan ze
bijdragen tot een volwassener omgang met het verleden, waarbij ons
geschiedbeeld niet gekneed wordt naar onze eigen verlangens, maar maximaal
samenvalt met wat zich echt heeft voorgedaan.
Aline Sax: Voor
Vlaanderen, volk en Führer. De motivatie en het wereldbeeld van Vlaamse
collaborateurs tijdens de Tweede Wereldoorlog, Manteau, Antwerpen 2023, 432 p.
: ill. ISBN 9789022339862. Distributie Standaard Uitgeverij
deze pagina printen of opslaan