Vanuit het niets lijkt een vernieuwde vertaling van Yūko
Tsushima’s belangrijkste werk, Domein van licht, te verschijnen. Tsushima is een momenteel wat vergeten Japanse schrijfster, die in haar thuisland
in de jaren zeventig en tachtig van de vorige eeuw talrijke boeken en essays
schreef en daar terecht regelmatig prijzen en onderscheidingen voor kreeg. Haar
teksten handelen vaak over vrouwen aan de rand van de Japanse patriarchale maatschappij,
die door hun eigen familieleden of vrienden genegeerd worden. Daarbij putte ze
vooral uit eigen ervaring, want als alleenstaande moeder had ze voldoende stof.
Ook het feit dat ze opgroeide zonder vader, speelde een grote rol in de vorming
van haar werk. Weliswaar was ze de dochter van Osamu Dazai, een van de allerbelangrijkste
twintigste-eeuwse Japanse auteurs, maar hij pleegde zelfmoord toen ze amper één
jaar oud was. Yūko Tsushima had dus geen kans om haar vader
daadwerkelijk te kennen en bijgevolg ondervond haar literaire werk nagenoeg
geen literaire invloed van hem.
In Domein van licht verhaalt Tsushima over het dagelijkse leven van mevrouw Fujino, een jonge
vrouw die na amper vier jaar huwelijk alleen met haar dochtertje in een
goedkoop appartement gaat wonen, van tafel en bed gescheiden van haar echtgenoot.
De redenen waarom hij wilde scheiden zijn niet duidelijk – het speelt eigenlijk
ook geen rol – maar haar ex-man trekt zich bijzonder weinig aan van het
dochtertje en nog minder van de financiële situatie van zijn ex-vrouw, aan wie hij
geen alimentatiegeld kan of wil betalen. De scheidingsprocedure verloopt zeer
moeizaam: haar man komt stelselmatig niet opdagen op het vredegerecht; voor de
protagonist wordt de zware combinatie van zorgen voor de dochter en buitenshuis
gaan werken stilaan onhoudbaar. De oververmoeide moeder slaagt er maar net in
haar leven op de rails te houden, drinkt te veel en werkt haar frustraties uit
op haar dochter.
Na de eerste, buitengewoon kalme en heldere hoofdstukken, verandert
Tsushima naar een dichterlijker register, waarin droomsequenties naadloos
overgaan in de realiteit en waardoor de lezer deelgenoot wordt van de typische verwarring
die ontstaat in de eerste ogenblikken na een nachtmerrie. Het lukt Tsushima op
die manier de lezer volledig mee te voeren in de denkwereld van de
alleenstaande moeder. Daarbij maakt de schrijfster regelmatig gebruik van
symboliek, meer bepaald van de tegenstelling tussen licht en duisternis. Het
zonovergoten appartement wordt dan ook in een veelzeggende passage uitgespeeld
tegen een vervelende waterinsijpeling, ontstaan door een overgelopen dakterras
(Tsushima’s vader Osamu Dazai overleed door verdrinking, vandaar de verbinding
van water met duistere krachten). Mevrouw Fujino is trouwens geobsedeerd door
de dood die ze overal ziet (stokoude winkeliers die overlijden, haar vroegere
doodzieke baas Kobayashi, en dergelijke meer). De tegenstelling licht/duisternis
(dood) wordt zelfs volledig uitgespeeld in een poëtische sleutelpassage,
wanneer een chemisch bedrijf in de buurt ontploft en er verschillende doden vallen:
‘Ik realiseerde me dat het
laatste beeld van de dood, die steeds maar weer opdook in mijn omgeving, het
geschitter aan de hemel van de vorige nacht was. Dat was het. Ik dacht dat ik
eindelijk begreep wat de elkaar opeenvolgende sterfgevallen me wilden
vertellen. Licht zat vol energie en kracht. Ik dacht aan hoe ik me de vorige
nacht voelde toen ik naar de roodgloeiende hemel keek en geen moment de dood
verwachtte.’
De
dood als metafoor voor de scheiding. Pas na de definitieve regeling van de
scheiding is er opnieuw plaats voor hoop, voor licht in het leven van mevrouw
Fujino. Het is dan ook geen toeval dat de moeder na dat hoofdstuk beslist te
verhuizen naar een ander appartement, volledig anders van karakter.
Hoewel Domein van licht rijk aan symbolen is, valt het boek ook op andere, gemakkelijkere niveaus
te lezen: zo is er de aanklacht tegen de stigmatisering van alleenstaande
moeders (niemand van haar vrienden komt opdagen op het verjaardagsfeestje van
haar dochter), of de steeds weerkerende verborgen zelfspot. Om een voorbeeld te
geven: de alleenstaande moeder ziet bij de eerste kennismaking met haar
appartement een piepklein kamertje – zo groot als een bergkast – en beslist
meteen dat dan maar haar eigen slaapkamer moet worden. Het mag duidelijk zijn:
aandachtig lezen is vereist om het onderste uit de kan te halen.
Allicht leidde de
combinatie van Tsushima’s voortijdige dood in 2016, de herontdekking van haar
werk door de recent verschenen Engelse vertaling, en de opflakkerende aandacht
voor vrouwenrechten in het algemeen (#MeToo-beweging) tot de heruitgave van dit
pareltje van de Japanse literatuur. Niet te missen, en hopelijk een opstapje
naar de vertaling van ander werk van Tsushima.
Yūko Tsushima: Domein van
licht, De Bezige Bij, Amsterdam 2020, 192 p. ISBN 9789403111216. Vertaling van Hikari
no ryōbun door Noriko de Vroomen-Kondo en Han Timmer. Distributie Standaard
Uitgeverij
deze pagina printen of opslaan