‘Tekst is hard bezig te verdwijnen. Tekst die in een natuurlijke taal
is opgeschreven, bedoel ik. De roman wordt een televisieserie, de schrijver een
mediafiguur en het wetboek een set algoritmes.’
Met
deze prikkelende paragraaf opent De onbetrouwbare verteller, een
selectie eerder verschenen essays, columns en lezingen van de hand van
schrijver, jurist en filosoof Maxim Februari (pseudoniem van Max Drenth, geb. 1963).
Eerder publiceerde hij romans en essays onder pseudoniemen als M. Februari en
Marjolijn Februari. De voornaamste onderwerpen zijn onder meer hoe om te gaan
met het noodlot en het haast algemeen geaccepteerde opgeven van de persoonlijke
levenssfeer. Van ziekenhuizen tot keuken- en zoekmachines: alle willen ze onze
gegevens, bespioneren ons en weten dingen waar we ons zelf amper van bewust
zijn. Het rationaliseringsproces waar de hedendaagse maatschappij onder gebukt
gaat, is het natuurlijke resultaat van onze jacht op veiligheid, zo stelt
Februari. ‘Privacy is verworden tot schuilplaats voor het kwaad,’ citeert hij
de politie. Februari betoogt dat al deze argumenten drogredenen zijn om het
binnenkijken in de persoonlijke levens van de mensen te verantwoorden.
De auteur van De onbetrouwbare verteller betoogt krachtig
en overtuigend, en illustreert zijn argumenten met tal van voorbeelden. Vaak
put hij hiervoor uit zijn persoonlijke leven; niet alleen bezoekt hij als
jurist tal van congressen en zetelt hij in (onderzoeks)commissies, hij
documenteert zich ook ten volle via wetenschappelijke boeken en kritische
websites. Ook in recente literatuur vindt hij zijn gading, of alleszins
filosofische steun in moeilijke dagen. Zo snuffelt hij aan het ziekbed van zijn
vrouw in De kat van Takahashi Hiraide, over het in zicht zijnde einde
van het leven en hoe daarmee om te gaan. Hij vindt er Machiavelli’s visie op
lot en deugd. Het mensenleven wordt voor iets meer van de helft beheerst door fortuna,
de andere helft van het leven wordt beheerst door de virtu, ‘het
menselijk vermogen zich daartegen te verzetten,’ aldus Februari, Machiavelli
citerend. Ook al beheerst het kwaad de wereld en vernietigt hij haar zelfs, het
gaat erom hoe we omgaan met wat ons wordt aangedaan.
Met
zin voor relativering en pogingen lichtpuntjes te zien in verdere rampspoed die
hem en zijn familie treft, maakt Maxim Februari van persoonlijk drama
universele wijsheid. Bovendien weet hij die wijsheid te stofferen met kennis en
humor, wat zijn verzamelde teksten tot onweerstaanbaar boeiende literatuur
maakt. Zijn analyse van Kafka’s De hongerkunstenaar aan de hand van
twintigste-eeuwse Duits-Britse socioloog Norbert Elias, of zijn visie op Jansen
en Janssen in het Kuifje-album De Scepter van Ottokar, zijn zondermeer
aanraders. Ook het onwrikbare vertrouwen dat velen onder ons nog lijken te
hebben in teksten geproduceerd door de staat, door justitie of door andere
officiële instanties, wankelt – Februari legt uit waarom. Ook al lijken sommige
theorieën of juridische bespiegelingen wat verder van de lezer af te staan,
Februari slaagt erin ze op een zeer toegankelijke en begrijpelijke manier voor
het voetlicht te brengen.
De onbetrouwbare verteller is opgebouwd uit zes
hoofdstukken (‘De digitale wereld’, ‘Privé’,
‘Betrouwbaarheid’, ‘Tederheid’, ‘Recht en Macht’ en ‘De toekomst’), die
op hun beurt weer onderverdeeld zijn. Voorts zijn er drie langere essays, een
kortverhaal en een lezing opgenomen. Die lezing hield Februari trouwens op
vraag van de organisatie Bits of Freedom, die zich richt op het behoud
van privacy en tegelijkertijd op de verdediging van de communicatievrijheid. De
lezing is vernoemd naar Mike Godwin. Deze auteur en huisadvocaat van EFF
(Electronic Frontier Foundation) betoogde dat hoe langer een discussie op
internet duurde, hoe groter de kans was dat de deelnemers zouden verwijzen naar
de Tweede Wereldoorlog. Kerngedachte van Februari’s lezing is in elk geval dat
het systematisch bijhouden van vooraf geselecteerde persoonsgegevens de
Holocaust mede mogelijk maakte en dat we dus op onze hoede moeten zijn voor de
onderdrukking die het bijhouden van zulke data met zich kan meebrengen.
Februari kreeg tal
van literaire prijzen voor zijn werk, waaronder de Frans Kellendonkprijs (2008)
voor zijn gehele oeuvre en de J. H. Heldringprijs (2018) voor zijn columns. Hij
bewijst hier opnieuw dat zulke waardering meer dan terecht is.
Maxim Februari: De onbetrouwbare
verteller, Prometheus, Amsterdam. 2019. 304 p. ISBN 9789044641646. Distributie Pelckmans
Uitgevers
deze pagina printen of opslaan