Vertaald proza

BOEKEN NR. 8, SEPTEMBER 2019

Dalia Grinkeviciute: Schaduwen over de toendra

door Lukas Vanacker

Schaduwen over de toendra van Dalia Grinkeviciute (1927-1987) is het aangrijpende oorlogsdagboek van een Litouws meisje in een Siberische goelag. De goelags in de Sovjet-Unie zijn een enigszins vergeten episode in de geschiedenis, overstemd door de nazi-gruwelen van de Holocaust. Als gevolg van het Molotov-Ribbentrop-pact, waarbij de nazi’s en de sovjets Europa hebben verdeeld, werd Litouwen in 1940 bezet door de Sovjets.
 
Een jaar later werd de veertienjarige Dalia Grinkeviciute samen met haar moeder en broer door de sovjets per trein naar de Russische regio Altai gedeporteerd. De familie was ‘verdacht’ omdat Dalia’s vader, die in een ander kamp belandde en later stierf, tot de Litouwse intelligentsia behoorde. In een volgende fase werd Dalia met haar moeder en broer verder getransporteerd naar Jakoetië, in het noordelijkste puntje van de Sovjet-Unie. Daar moest de jonge Dalia als sterkste van de drie in mensonterende omstandigheden maandenlang dwangarbeid verrichten.
 
In het boek doet Grinkeviciute op rustige toon verslag van die gruwelijke ervaringen. Als lezer draait je maag voortdurend om. Lijken bevriezen in de sneeuw, mensen sterven van de honger en voortdurende buikloop. ‘Hij is simpelweg omgevallen en gestorven terwijl hij in de rij staat’, vertelt Dalia nuchter over een Finse lotgenoot. Bij een ander zijn de voeten bevroren. ‘Misschien dat hij zo voor gangreen wordt gespaard’, noteert de tiener droog. Op pagina 165 valt voor het eerst het begrip dat de hele situatie samenvat: ‘systematische vernietiging’. Maar Dalia Grinkeviciute klaagt niet over haar lot. Ze vertelt bladzijden lang gewoon wat hoe het eraan toegaat in het kamp. Al gaat ze er ook bijna aan ten onder. Dalia krijgt hallucinaties en droomt van lekker eten. Ze herinnert hoe haar vader vertelde dat het leven een strijd is, wat ze als kind niet geloofde. In de goelag wordt Dalia het ‘kind van een gestolen jeugd’.

Op haar 21ste weet Dalia samen met haar moeder de goelag te ontvluchten en keert ze terug naar Litouwen. Daar zet ze haar ervaringen uit het strafkamp op papier en begraaft de aantekeningen in een glazen bokaal in de achtertuin uit angst voor represailles van de geheime dienst (KGB). In 1951 wordt ze opnieuw verbannen naar Siberië. Na vijf jaar komt ze vrij, gaat geneeskunde studeren en kan als arts in Litouwen aan de slag. In 1974 reconstrueert ze nogmaals haar herinneringen en noteert die in een boek, dat als geheime literatuur in de Sovjet-Unie circuleert.
 
Pas in 1991, vier jaar na Dalia’s overlijden, wordt haar dagboek bij toeval alsnog gevonden. Schaduwen over de toendra is sindsdien uitgegroeid tot een van de klassiekers van de Litouwse literatuur en Dalia Grinkeviciute wordt in één adem genoemd met Holocaust-slachtoffer Anne Frank en Alexander Solzjenitsyn, de auteur van de Goelag Archipel. Die vergelijking is enigszins overdreven omdat het boek maar een korte periode omspant en een relatief ‘eendimensionaal’ verhaal brengt. Maar Schaduwen over de toendra is in elk geval een imponerend tijdsdocument dat niet vergeten mag worden.
 
Dalia Grinkeviciute: Schaduwen over de toendra, Ambo/Anthos, Amsterdam 2019, 207 p. : ill. ISBN 9789026346071. Vertaling van Lietuviai prie Laptevų jūros door Jan Bert Kanon. Distributie VBK België 

deze pagina printen of opslaan

Nieuwe recensies

BOEKEN NR. 3, MAART 2024

Binnen in de aarde is een berg

Hester Knibbe

De zomers

Ronya Othmann

Het mensenschip

Autran Dourado

Onze James. De vrouwen van Ensor

Jan Bultheel, Eric Min (nawoord)

Woestijnpassages

Emmelien Kramer

naar overzicht

JEUGDBOEKEN NR. 3, MAART 2024

Een toren van tijgers

Lizette de Koning, Gareth Lucas (ill.)

Eenbeen

Thijs Goverde

Roofvogels. De mooiste en machtigste dieren in de lucht

Walter De Raedt, Joris De Raedt (ill.)

Salto

Arndís Thórarinsdóttir, Linde Faas (ill.)

Springlevend

Saskia de Bodt

naar overzicht


ontwerp: Ann Van der Kinderen   |   programmatie: dataweb   |   © MappaLibri