Vertaald proza

E. Annie Proulx: Scheepsberichten

door Kris van Zeghbroeck

Het Land dat God aan Kaïn schonk

Het was een triomftocht zonder weerga. E. Annie Proulx mocht vier van de belangrijkste literaire onderscheidingen in ontvangst nemen voor haar tweede roman, The Shipping News (1993). Voor een keer werd er eensgezind met lof gezwaaid door de verzamelde persmeute. Met meer prijzen dan boeken werd Proulx prompt in de galerij der onsterfelijken bijgezet. De Nederlandse vertaling, Scheepsberichten, wordt echter op gemengdere gevoelens onthaald. De unieke lyrische vlucht van Proulx' proza blijkt hier niet helemaal tot zijn recht te komen.

Proulx' (geb. 1935) literaire oeuvre mag dan wel beperkt zijn, het palmares dat ze in een korte periode opbouwde, is meer dan indrukwekkend. Ze debuteerde in 1988 met de verhalenbundel Heart Songs and Other Stories, maar intussen heeft ze in de romanvorm haar ware métier ontdekt. Proulx' eerste roman, Postcards (1992), bekroond met de PEN/Faulkner Award 1993, was meteen een schot in de roos. En de respons op haar tweede roman tartte zelfs alle verbeelding. Achtereenvolgens ontving ze voor The Shipping News de Heartland Prize 1993, de Irish Times Literature Prize 1993 voor buitenlandse literatuur, de National Book Award 1993 én de Pulitzer Prize 1994. De nu 59-jarige self-made woman en freelance journaliste -- gespecialiseerd in het Noordamerikaanse buitenleven -- blijft er heel nuchter onder. Nu de drukte wat voorbij is, werkt ze verder aan Accordeon Crimes, haar derde roman.

Al haar boeken vinden hun oorsprong in een interesse 'in sociale verandering, de oude manier van leven en denken die verdwijnt en het effect daarvan op taal, kleding, voedsel, opvattingen'. Deze sociaal-historische invalshoek vergt een flinke dosis zorgvuldige research. Na de sociale veranderingen bij de boeren in het Amerikaanse Vermont — haar thuishaven — in Postcards, wierp Proulx zich met Scheepsberichten op de vissers van het Canadese Newfoundland. Tot acht maal toe reisde ze naar 'het land dat God aan Kaïn schonk', leerde het lokale dialect, maakte kennis met de plaatselijke gebruiken en verslond ettelijke sociaal-economische en historische studies over het gebied. Het mag dan ook niet verwonderen dat een belangrijk deel van die feitenkennis zijn weg vond naar het boek.

Door op een levensechte wijze de barre levensomstandigheden in een afgelegen havenplaatsje op de grens van sociale verandering te schetsen — het dreigende verval van een gemeenschap door het langzame uitbloeden van de traditionele visserij —, verhief Proulx Newfoundland tot het echte onderwerp van haar roman. Dat sluit aan bij de grote waarde die ze hecht aan de achtergrond voor het ontstaan van een verhaal. Ze gelooft dat als je het landschap overtuigend tekent, de passende personages als vanzelf op de voorgrond treden.

'Een lichaam als een groot en vochtig brood. [...] Een hoofd als een kanteel, geen nek, rossig achterover gekamd haar. Bolle gelaatstrekken, als vingertoppen waaraan gezogen is. Ogen de kleur van plastic. Monstrueuze kin, een bizarre richel, die uit de onderkant van het gezicht stak. [...] een mislukkeling op het gebied van eenzaamheid, [die] verlangde naar mensen om zich heen, wilde dat anderen zijn gezelschap op prijs stelden'.

Zo typeert Proulx haar hoofd¬personage Quoyle, een derderangsjournalist wiens naam staat voor een in platte spiraalvorm opgeschoten touw, waar je zonodig overheen kan lopen. Wat zijn overspelige vrouw, Petal Bear, dan ook met overgave doet. Knopen en touw vormen overigens de rode draad waarmee de verschillende hoofdstukken op een betekenisvolle manier aan elkaar worden geknoopt. Inleidende citaten uit Het knopenboek van Ashley becommentariëren de respectieve hoofstukken met originele metaforen.

Pas als Petal Bear bij een auto-ongeluk omkomt, na de kinderen aan een pedofiele pornofotograaf te hebben verkocht, komt Quoyle in beweging. Hij laat zich meetronen, weg van het moderne Amerika naar het afgelegen land en water van zijn voorouders. Daar bloeit hij geleidelijk open, stelt persoonlijke daden en verwerft een identiteit binnen de kleine havengemeenschap als verslaggever van scheepsberichten. Hij knoopt een relatie aan met een stille, rijzige vrouw en vindt het geluk onder de vorm van afwezigheid van pijn. Doordat het Proulx' personages aan innerlijke kracht in de menselijke relaties ontbreekt, worden de type-achtige figuurtjes door het boven hen uitstijgende, onherbergzame landschap overschaduwd.

De ware kracht van het boek ligt vervat in Proulx' bewust uitdagende stijl waarmee ze de lezer om de oren slaat. Jammer genoeg deinen haar korte, van overbodige syntaxis ontdane, kabbelende zinnetjes in de handen van de vertaalster uit tot -- weliswaar grammaticaal verantwoordere -- zinsconstructies die het poëtische effect teniet doen.

Het boek werd in 2001 verfilmd door Lasse Hallström met Kevin Spacey, Julianne Moore en Judi Dench in de hoofdrollen.

E. Annie Proulx: Scheepsberichten, De Geus Breda, 1995, 399 p. : ill. ISBN 9052262063. Vertaling van The Shipping News door Regina Willemse.

deze pagina printen of opslaan

Nieuwe recensies

BOEKEN NR. 3, MAART 2024

Binnen in de aarde is een berg

Hester Knibbe

De zomers

Ronya Othmann

Het mensenschip

Autran Dourado

Onze James. De vrouwen van Ensor

Jan Bultheel, Eric Min (nawoord)

Woestijnpassages

Emmelien Kramer

naar overzicht

JEUGDBOEKEN NR. 3, MAART 2024

Een toren van tijgers

Lizette de Koning, Gareth Lucas (ill.)

Eenbeen

Thijs Goverde

Roofvogels. De mooiste en machtigste dieren in de lucht

Walter De Raedt, Joris De Raedt (ill.)

Salto

Arndís Thórarinsdóttir, Linde Faas (ill.)

Springlevend

Saskia de Bodt

naar overzicht


ontwerp: Ann Van der Kinderen   |   programmatie: dataweb   |   © MappaLibri