Vertaald proza

BOEKEN NR. 4, APRIL 2018

Sei Shonagon: Het hoofdkussenboek

door Jo Vanderwegen

Recent verscheen een nieuwe vertaling in het Nederlands van één van de mooiste klassieke werken uit de Japanse literatuur, Het hoofdkussenboek van Sei Shonagon. Om eerlijk te zijn: al in 1986 kwam een versie van de Makura no soshi, zoals het boek in het Japans oorspronkelijk heet, in het Nederlands op de markt. Dit was echter een minderwaardige vertaling uit een Engelse vertaling: Paul Heijmans baseerde destijds zijn versie van het Het hoofdkussenboek op het standaardwerk van Ivan Morris (The Pillow Book). Aan deze situatie is nu een einde gekomen dankzij de inspanningen van Jos Vos.
 
Vos, van opleiding Germaanse filoloog en japanoloog en docerend in Oxford, leverde eerder al fantastisch werk af met uitstekende vertalingen van Matsuo Basho (De herfstwind dringt door merg en been, De smalle weg naar het hoge noorden) en van Murasaki Shikibu (Het verhaal van Genji), andere grote Japanse klassiekers. Ook publiceerde hij knappe overzichtswerken als Eeuwige reizigers - een bloemlezing van de klassieke Japanse literatuur (2008), met tal van oorspronkelijke vertalingen van essentiële fragmenten uit de Japanse literatuur.
 
En nu is er dan Het hoofdkussenboek, het geheime dagboek van de hofdame Sei Shonagon. De invloed van Het hoofdkussenboek op de Japanse én internationale literatuur kan niet voldoende onderstreept worden. Hoewel het bij de eerste uitgave niet kon rekenen op uitgebreide aandacht, kreeg het boek dat wél een paar eeuwen later, dankzij de beroemde Japanse dichter Kenko. Het hoofdkussenboek verwierf na verloop van tijd zelfs de status van voorloper van een nieuw genre, het zogenaamde mengelmoesgenre of zuihitsu in het Japans.
 
In een haast wetenschappelijke uiteenzetting geeft Vos de receptie van het boek doorheen de eeuwen weer. Ook geeft hij aan welke moeilijkheden hij ondervond bij het vertalen én beargumenteert hij zijn keuze voor zinswendingen en woorden. Hoewel Vos zijn eigen kwaliteiten minimaliseert, is het toch aan zijn vertaaltalent te danken dat deze versie van Het hoofdkussenboek zo vlot leest.
 
Het hoofdkussenboek is van oorsprong eigenlijk een geheim schrift vol gedachten en beschrijvingen van belevenissen van Sei Shonagon. Deze hofdame was in dienst van keizerin Teishi. Haar rake observaties, geformuleerd in scherpe bewoordingen en spitse opmerkingen, vallen op in het genre vrouwendagboeken dat in de Heian-periode (794 -1185) populair was in Japan. Sei Shonagon beschrijft intriges aan het hof, ontmoetingen met minnaars en roddels die de ronde doen onder het personeel van het keizerlijke hof. Ze stelt daarnaast allerhande lijstjes op. Zo geeft ze een overzicht van bloesems die ze mooi vindt, bergen die indruk maken of situaties die het geduld op de proef stellen.
 
Haar vertelstijl is associërend; meer dan eens haalt ze verzen uit de Japanse of Chinese klassieken aan. Of op een ander moment grijpt ze de waarneming van een insect (de zakjesdrager) aan om haar herinneringen aan legendes van vroeger op te halen. Op die manier krijgt de lezer een caleidoscoop aan herinneringen, gedichten en gedachten voorgeschoteld, gezien vanachter het kamerscherm. Het is een prachtig boek geworden, poëtisch en vloeiend geschreven, voorzien van de nodige (maar nooit overdadige) noten, kortom: een vertaling waaraan amper afgelezen kan worden dat het een vertaling is.
 
Het knappe aan het werk van Jos Vos is dat hij niet alleen voorziet in een prima overzetting naar het Nederlands, maar dat hij voldoende duiding, gesteld in onderhoudende, heldere taal, geeft. Hij legt woordspelingen uit, citeert verzen van schrijvers naar wie Sei Shonagon veelvuldig verwijst, of legt uit hoe bepaalde zinnen in het Japans en in het Nederlands geïnterpreteerd zouden kunnen worden. Zonder deze voetnoten zou Het hoofdkussenboek nauwelijks leesbaar zijn, althans in de zin dat het voor de hedendaagse lezer uit een totaal ander cultuurgebied, slechts een zwakke schim zou zijn van het glorieuze werk dat het nu geworden is.
 
Het hoofdkussenboek is een werk, zoals ook de bekroonde schrijver Alfred Birney in een beknopt voorwoord stelt, om te koesteren, om open te slaan op een willekeurige bladzijde, om continu bij zich te willen hebben. En dat is voor een groot stuk de verdienste van deze uitstekende nieuwe vertaling.
 
Sei Shonagon: Het hoofdkussenboek, Athenaeum, Amsterdam 2018, 336 p. ISBN 9789025308636. Vertaling van Makura no soshi door Jos Vos. Distributie L&M Books 

deze pagina printen of opslaan

Nieuwe recensies

BOEKEN NR. 3, MAART 2024

Binnen in de aarde is een berg

Hester Knibbe

De zomers

Ronya Othmann

Het mensenschip

Autran Dourado

Onze James. De vrouwen van Ensor

Jan Bultheel, Eric Min (nawoord)

Woestijnpassages

Emmelien Kramer

naar overzicht

JEUGDBOEKEN NR. 3, MAART 2024

Een toren van tijgers

Lizette de Koning, Gareth Lucas (ill.)

Eenbeen

Thijs Goverde

Roofvogels. De mooiste en machtigste dieren in de lucht

Walter De Raedt, Joris De Raedt (ill.)

Salto

Arndís Thórarinsdóttir, Linde Faas (ill.)

Springlevend

Saskia de Bodt

naar overzicht


ontwerp: Ann Van der Kinderen   |   programmatie: dataweb   |   © MappaLibri