VSB Poëzieprijs 2018

BOEKEN NR. 6, JUNI 2017

Ralph Ellison: Onzichtbare man

door Kris van Zeghbroeck

Ralph (Waldo) Ellison (1914-1994) werd geboren en getogen in Oklahoma City, en stierf aan kanker in New York. Zijn vader, een vroeg gestorven ploegbaas (1916) met een voorliefde voor literatuur, vernoemde zijn zoon naar de negentiende-eeuwse essayist Ralph Waldo Emerson (1803-1882). Zijn moeder hertrouwde drie maal, maar Ralph had al vroeg allerlei jobs om mee in het onderhoud van het gezin te voorzien.

Van de vader van een vriend kreeg hij gratis trompet- en saxofoonlessen. Na zijn graduatie aan de Douglas High Shool (1931), spaarde hij zijn werkloon voor een trompet en kreeg les van Zelia N. Breaux. Ze was de pionier van het muziekonderwijs in Afro-Amerikaanse scholen en een tweede moederfiguur voor Ellison.

Tot twee maal toe solliciteerde Ellison voor een studieplaats aan het Tuskegee Institute (Alabama) een zwarte universiteit gesticht door Booker T. Washington. Uiteindelijk werd hij enkel toegelaten in 1933 omdat ze een trompetspeler nodig hadden voor het orkest. Muziek als sleutel tot sociale promotie, maar door zijn lage sociale afkomst bleef hij een observerende buitenstaander in een elitaire omgeving.

Hij studeerde vooral muziek, maar bracht zijn vrije tijd door tussen de literaire klassiekers van de universiteitsbibliotheek. Zijn leraar Engels, aan wie hij later zijn essaybundel Shadow and Act (1964) opdroeg, opende Ellisons ogen voor ‘the possibilities of literature as a living art’ en de glamour van het literaire leven. Uiteindelijk vertrok Ellison in 1996 zonder diploma naar New York waar hij fotografie en beeldhouwkunst wou studeren.

Hij streek neer in het sterk communistisch georiënteerde Haarlem, waar hij verschillende kunstenaars ontmoette die zijn leven zouden beïnvloeden. Vooral auteur Richard Wright (1908-1960) die hem in de richting van een literaire carrière stuurde en met wie hij een lange, maar moeilijke band had. Ellison publiceerde recensies, verhalen en essays voor communistische publicaties, maar tijdens de Tweede Wereldoorlog verloren hij en Wright hun geloof in het communisme dat de Afro-Amerikaanse zaak liet vallen voor sociale hervormingen:

Ellison fulmineerde ‘if they want to play ball with the bourgeoisie they needn't think they can get away with it. ... Maybe we can't smash the atom, but we can, with a few well chosen, well written words, smash all that crummy filth to hell’.

Dit verraad was voor Ellison de aanzet om de roman Invisible Man (vert. Onzichtbare man)te schrijven, die uiteindelijk in 1952 verschijnt, hem in 1953 de National Book Award oplevert en een opstap betekent naar het literaire establishment. Fanny McConnel, zijn tweede echtgenote, voorzag al die jaren in hun levensonderhoud en hielp hem met het uittikken en de redactie van het manuscript.

Het boek volgt een naamloze, voor de maatschappij onzichtbare Afro-Amerikaan die zich een weg zoekt naar een identiteit en een plaats in de samenleving. Hij studeert met een blanke beurs aan een zwarte universiteit, waar hij weggestuurd wordt naar New York, wanneer hij een blanke mecenas de primitieve omstandigheden toont, waarin de zwarte bevolking moet leven.

Daar komt hij in contact met de blanke communistische partij (de Brotherhood), die de zwarte bevolking van Haarlem voor hun kar wil spannen. Hij neemt afstand van de communisten en de door blanke politieke belangen gemanupileerde zwarte nationalisten. Tijdens door de Brotherhood aangestookte rassenrellen, verbergt hij zich in een kolenkelder, waar hij zijn lotgevallen in een boek neerschrijft.

In plaats van naar een zichzelf vernederend blank conformisme te streven, gaat hij zijn bestaan als individu vorm geven. De bevrijding van het individu is het hoogste goed, waarvoor het juk van het racisme moet wijken. Een scherpe veroordeling van de diepgewortelde rassendiscriminatie en de achterstelling van zwart Amerika.

Een onbetwiste klassieker van het modernisme die een sterke invloed had op de Afro-Amerikaanse literatuur en de Amerikaanse literatuur in het algemeen. Onder meer James Baldwin en Ta-Nehisi Coates lieten zich stilistisch inspireren door Ralph Ellison, en Barack Obama gebruikte het boek als model voor zijn memoires.

Ralph Ellison: Onzichtbare man, Veen Klassiek Amsterdam, 2017, 526 p. ISBN 9789020415223. Vert. van Invisible Man door Ko Kooman. Distr.: VBK België

deze pagina printen of opslaan

Nieuwe recensies

BOEKEN NR. 3, MAART 2024

Binnen in de aarde is een berg

Hester Knibbe

De zomers

Ronya Othmann

Het mensenschip

Autran Dourado

Onze James. De vrouwen van Ensor

Jan Bultheel, Eric Min (nawoord)

Woestijnpassages

Emmelien Kramer

naar overzicht

JEUGDBOEKEN NR. 3, MAART 2024

Een toren van tijgers

Lizette de Koning, Gareth Lucas (ill.)

Eenbeen

Thijs Goverde

Roofvogels. De mooiste en machtigste dieren in de lucht

Walter De Raedt, Joris De Raedt (ill.)

Salto

Arndís Thórarinsdóttir, Linde Faas (ill.)

Springlevend

Saskia de Bodt

naar overzicht


ontwerp: Ann Van der Kinderen   |   programmatie: dataweb   |   © MappaLibri