Vertaald proza

BOEKEN NR. 9, NOVEMBER 2025

Joan Didion: Notities voor John

door Katja Feremans

Joan Didion (1934, Sacramento - 2021, New York) werd in 1968 vereeuwigd dankzij de zwart-witfoto waarop ze in een lange jurk tegen haar gele Corvette leunt, haar linkerarm om haar middel, sigaret in haar rechterhand. Dit was de tijd waarin ze furore begon te maken met haar essaybundel Slouching Towards Bethlehem. Ze schreef vijf romans alsook twee bejubelde memoirs en werd voor haar essays, reportages en politieke beschouwingen veelvuldig bekroond. Het postume Notities voor John onthult veel meer over Joan Didion dan ze zelf prijsgaf in het werk dat met haar medeweten werd uitgebracht. Het zijn verslagen van gesprekken die ze van december 1999 tot januari 2002 voerde met haar psychiater. Ze draaien rond een dilemma waar ze toen mee zat: hoe als liefhebbende ouder het idee loslaten dat je je volwassen kind kan beschermen?  

Of de inhoud niet te persoonlijk was voor publicatie? Dat was de vraag die het boek alom opriep. Want zoals de titel al aangeeft, schreef Joan Didion deze notities voor John, niet voor u en mij. Die John, journalist en schrijver John Gregory Dunne, was sinds 1964 haar echtgenoot. Twee jaar na hun huwelijk adopteerden ze Quintana, vlak na haar geboorte. In de zomer van 1999 waren Quintana’s mentale instabiliteit en alcoholverslaving de aanleiding voor Joan Didions sessies bij dokter MacKinnon, een gerenommeerde psychiater en psychoanalyticus in New York.
 
Wat er tijdens de gesprekken aan bod kwam, besprak ze ook met John. En vaak nam ze zijn inbreng dan mee naar de volgende afspraak. Eén keer was hij er zelf ook bij. Het heeft er dan ook alle schijn van dat ze haar aan John gerichte notities ook deels schreef, om zelf meer grip te krijgen op wat er allemaal naar boven kwam.
 
Zo blijkt dat moeder en dochter zich allebei vastreden, omdat ze er niet in slaagden om liefde los te zien van schuld. Joan Didion vond het pijnlijk dat ze Quintana niet had kunnen beschermen tegen het leven. De tijd had immers uitgewezen dat haar dochter onvoldoende weerbaar en onafhankelijk uit haar opvoeding was gekomen. Quintana was als volwassene effectief heel erg op haar ouders blijven leunen. Maar tegelijk wilde ze hen niet tot last zijn.
 
Dokter MacKinnon wees er in verband met Quintana’s problematiek op dat verlatingsangst, onzekerheid en gebrekkig zelfvertrouwen wel vaker voorkomen bij adoptiekinderen. Hij drukte Joan Didion dan ook op het hart dat ze de problemen van haar dochter meer los moest zien van zichzelf, iets wat haar toen onvoldoende lukte vanwege haar eigen labiele toestand. Die komt meteen al naar voren in de openingszin: ‘Dat ik de Zoloft [een antidepressivum] niet gebruik, daar zei ik over dat ik telkens als ik het innam wel een uur lang het gevoel had nergens meer toe in staat te zijn, net als wanneer je in de tropen vóór de lunch een rumcocktail hebt genomen’.
 
Verder reikte hij haar concrete tips aan om moeilijke thema’s met Quintana op zo’n manier te bespreken, dat haar dochter er een kans in zag om zelf het heft in handen te nemen en zo haar zelfvertrouwen te versterken, in plaats van zich meteen in het nauw gedreven te voelen. Dokter MacKinnon groef evenwel ook in Joan Didions eigen jeugd, om de oorsprong te vinden van de psychische kwetsbaarheden die de moeilijke relatie met haar dochter in gang hadden gezet.
 
Notities voor John is een buitenbeentje binnen het werk van Joan Didion. Haar andere non-fictieboeken situeren zich op het snijvlak met literatuur. Notities voor John daarentegen draait minder om vorm en stijl. En daarnaast is Joan Didion er zonder veel filter in te zien. In het werk dat ze zelf uitbracht, toont ze veel meer terughoudendheid. Want hoe scherp en helder ze daarin ook is, ze cultiveert toch een soort afstandelijkheid. Dit geldt zelfs voor haar veelgelezen rouwmemoirs Het jaar van magisch denken en Blauwe nachten, respectievelijk geschreven na de dood van haar echtgenoot in 2003 en die van Quintana in 2005. Hij stierf onverwacht aan een hartaanval, zij als gevolg van uiteenlopende aandoeningen die moeilijk waren te diagnosticeren.
 
Notities voor John is heel persoonlijk, maar tegelijk gaan de aantekeningen over universele thema’s, waaronder ouderschap, angst, onzekerheid, gebrek aan zelfvertrouwen, de druk van (onuitgesproken) verwachtingen, opgroeien met de rugzak die je van huis uit meekreeg en gaandeweg ook over ouderdom. Ook biedt het boek de troost dat niemand gespaard blijft in het leven, zelfs een ogenschijnlijk ongenaakbaar icoon als Joan Didion niet. En met of zonder deze notities, Joan Didion zal altijd de combinatie van cool en sereniteit uitstralen, die spreekt uit haar eerdere werk, ook al toont Notities voor John nu een stukje van de mens achter de façade.
 
Joan Didion: Notities voor John, De Arbeiderspers, Amsterdam 2025. 248 p. ISBN 9789029554657 Vertaling van Notes to John door Koos Mebius. Distributie L&M Books


deze pagina printen of opslaan