Non-fictie
BOEKEN NR. 9, NOVEMBER 2025
Geert Mak: Wisselwachter. Amerika-Europa 1933-1945
door Saskia de Bodt
‘Vaak’,
zegt historisch journalist Geert Mak, op p. 80 van Wisselwachter, ‘wordt
een geschiedenis naderhand verteld als een onontkoombaar verhaal, strak en
rechtlijnig’. En het is dan al duidelijk dat zijn eigen boek allesbehalve
rechtlijnig is, dat wil zeggen, op die manier vertelt iemand als Mak zijn verhalen
niet. Wisselwachter is het resultaat van vier jaar precisieonderzoek in
vele archieven onder meer die van het Witte Huis. Het boek behandelt een belangrijke
periode van de Amerikaanse geschiedenis en de positie van Amerika ten opzichte
van Europa -- van de crisistijd begin jaren 1930 tot en met de Tweede
Wereldoorlog. Het gaat over de tijd waarin Franklin Delano Roosevelt in Amerika
aan de macht kwam en – als leider -- steeds werd herkozen. Tot vier keer toe. Het
gaat ook over de dreigende en al snel uitbrekende Tweede Wereldoorlog zelf en
het geallieerde bondgenootschap dat uiteindelijk een einde kon maken aan die
grote oorlog. Wisselwachter staat in één lijn met eerdere succesvolle
publicaties van Geert Mak, zoals Hoe God verdween uit Jorwert (Atlas/Contact
2021), De eeuw van mijn vader (Atlas/Contact 2021) en In Europa (Olympus
2017), boeken waarin de auteur de loop van de geschiedenis bekijkt door feiten,
oral history en een duidelijke persoonlijke visie en richtinggevend taalgebruik
te mengen. Maks publicaties staan vol saillante details over de hoofdpersonen,
hun verhoudingen tot elkaar worden in enkele woorden gekarakteriseerd en
psychologisch geduid. Ook dit boek staat vol details, het is namedropping van
jewelste, maar toch leest het heerlijk. Welk geschiedenisboek kun je een page
turner noemen?
Over Wisselwachter is in de media al veel gepraat en geschreven. De
meeste recensenten stellen zich de vraag hoe anders de verhouding tussen Amerika
en Europa toen was vergeleken met nu. En tegelijkertijd hoe sterk de
ontwikkelingen van toen lijken op de huidige ontwikkelingen onder het bewind
van Trump, van wie je kunt zeggen dat hij dezelfde absolutistische trekken
heeft als F.D. Roosevelt. ‘Net als toen’, zegt Mak zelf in interviews, ‘gaat
het ook nu weer, over het verdedigen van de democratie’. Toen hij met zijn
onderzoek begon, was dat nog niet zo aan de orde; de schrijver schrok er zelf
van dat zijn boek toen het uitkwam acuut actueel werd.
Op het omslag van Wisselwachter
zie je, tegen de achtergrond van een enorm groot Witte Huis, twee lachende
mannen wandelen in het gras. De ene is Churchill, gekleed in zijn bekende
groene vechtpak met rits - dus de foto moet tijdens WOII gemaakt zijn. In de
andere man, een lang, wat slonzige type in een bruin pak, zullen de oplettende lezers
direct Harry Hopkins herkennen, de man die door Geert Mak tot hoofdpersoon van
het boek is gemaakt. Tussen hen in loopt een meisje van een jaar of tien, met
een lila manteltje en blauwe kniekousen. Ze houdt met zorg een zwarte poedel
aan de lijn. Ze lijkt een beetje op jeugdfoto’s van de Engelse koningin
Elisabeth, maar het moet Diana Hopkins zijn, die hier naast haar vader loopt.
Dit omslagbeeld is goed gekozen want het geeft precies weer hoe de door Mak in
zijn boek geschetste verhoudingen waren. Churchill was, net als veel prominente
Europeanen, kind aan huis in het Witte Huis, net als de Amerikaan Harry
Hopkins, wiens dochtertje een tijdlang door de sociaal bewogen vrouw van de
president, de beroemde Eleanor, in het gezin werd opgenomen.
Het boek is gepresenteerd als
een verkapte biografie van deze enigmatische figuur, Harry Hopkins, die begon
als welzijnswerker in de armste buurten van New York en opklom tot rechterhand
van de president. Hij hoorde tot de intimi van het Witte Huis en reisde de hele
wereld over om voor Roosevelt zaken te doen en de Amerikaanse belangen te
behartigen. Hij had blijkbaar een grote flair om met zeer uiteenlopende
karakters om te gaan, maar hij was ook nogal nonchalant en bovendien ziekelijk,
zo lezen we. HH stierf in 1946, een klein jaar na Roosevelt.
Gezien
het mer-à-boire aan reeds gepubliceerde biografieën en memoires, overzichten
etc. over deze periode van de Amerikaanse geschiedenis zou je kunnen zeggen dat
het een goed idee was om zo’n halve achtergrondfiguur als rode draad te nemen. Want
een rode draad was wel nodig. Hopkins is, in ieder geval bij ons, nooit erg
bekend geweest, al zijn er door collega’s en familie minstens vier biografieën
gepubliceerd. Interessant is wat mij betreft vooral dat HH een groot
voorstander was van The New Deal, het welzijnsprogramma waarmee in Amerika in
het interbellum de crisis te lijf werd gegaan. Iets waarvoor overigens de
ietwat esoterische presidentsvrouw Eleanor Roosevelt als wereldverbeteraar zich
haar hele leven fanatiek is blijven inzetten. Het waren chaotische tijden,
Amerika was groot en de meningen waren verdeeld. Alleen al de hoofdstukken over
de ontwikkelingen van die New Deal (waardoor bijvoorbeeld ook aan kunstenaars,
schrijvers en illustratoren doelbewust opdrachten werden verstrekt) en de
beweegredenen ervoor, maken dit boek als cultuurgeschiedenis zeer de moeite
waard. En inderdaad, het is een onontkoombaar verhaal. Mak heeft een duidelijke
mening over de loop van de geschiedenis. Maar wees gerust, strak en rechtlijnig
van opbouw is Wisselwachter niet, alleen al door de vele terzijdes en
zijpaadjes. Daar moet je tegen kunnen, maar ze maken het boek wel erg leuk – en
leerzaam.
Geert
Mak: Wisselwachter. Amerika-Europa 1933-1945, Atlas/Contact, Amsterdam 2025, 624
p. : ill. ISBN 9789045051734. Distributie VBK België
deze pagina printen of opslaan