Vertaald proza

BOEKEN NR. 10, DECEMBER 2023

Mythische Afrikaanse kracht: Het oeuvre van Jennifer Nansubuga Makumbi

door Kris van Zeghbroeck

De Brits-Oegandese auteur Jennifer Nansubuga Makumbi (1967) werd geboren en getogen in Oeganda, waar ze als kind het dictatoriale regime van Idi Amin en de guerrillaoorlog meemaakte. Ze pendelde tussen haar vader/tante en grootouders, tussen stad en platteland, tussen Engels en Loganda, tussen (koloniale) moderniteit en de traditionele Baganda cultuur.

Makumbi werkte als leerkracht tot ze zo’n tweeëntwintig jaar geleden migreerde naar het Verenigd Koninkrijk. Terwijl ze in een verzorgingstehuis werkte, studeerde ze Creative Writing in Manchester (MA) en Lancaster (PhD). Ze doceerde Engels en Creative Writing aan verschillend Britse universiteiten en is nu verbonden aan Lancaster University. Makumbi woont in Manchester met haar man en zoon.

Ondanks haar vaste verblijfsvergunning en (recent) Brits paspoort is ze is met hart en ziel verbonden met Afrika, zodat ze regelmatig reist tussen Oeganda en het Verenigd Koninkrijk. Haar universeel aansprekende thematiek, focust in de eerste plaats op een Afrikaans doelpubliek en de dynamiek van de Afrikaanse literatuur. Haar engagement voor Afrika maakte van haar een van de honderd invloedrijkste Afrikanen in 2022 (New African Magazine).

Makumbi’s proza is gedrenkt in de lokale Afrikaanse orale tradities. ‘She realised that oral traditions were so broad and would be able to frame all her writing regardless of subject, form or genre. She ‘noticed that using oral forms which were normally perceived as trite and 'tired' brought, ironically, a certain depth to a piece that I could not explain.’’

‘It is important to note that her intentions in using oral traditions in fiction are not conservationist as is often presumed in African writing. She draws on oral forms because they anchor her writing in Ganda culture. At the same time, because these oral forms are rooted in her first language, she is confident using them.’ (Wikipedia)

Makumbi’s Britse debuutroman Kintu (2018, Kintu) is gebaseerd op haar doctoraatsroman The Kintu Saga, bekroond met de Kwani? Manuscript Project (2013). Als onderdeel van die bekroning verscheen in 2014 een Keniaanse ‘Kwani Trust’-editie onder de titel Kintu die, na de verkoop van de rechten aan OneWorld (Penguin Group), als een piraateditie blijft circuleren in Afrika.

In 2019 volgde haar verhalenbundel Manchester Happened / Let’s Tell this Story Properly (Dit verhaal moet goed verteld worden). Haar recentste roman is The First Woman / A Girl Is A Body of Water (2020, De eerste vrouw). Opvallend zijn de alternatieve titels voor de Amerikaanse markt. Met de nieuw vertaalde verhalenbundel zijn nu alle werken van Makumbi beschikbaar in het Nederlands via uitgeverij Cossee.

Kintu kan gezien worden als een geslaagde poging om de Oegandese literatuur - relatief onzichtbaar in vergelijking met de Nigeriaanse - op de Afrikaanse en internationale kaart te zetten. Deze epische roman (‘The Great Ugandan Novel’) focust op de tocht van de stamhouder Kintu Kidda in 1750 naar het koninklijk hof om trouw te zweren aan de nieuwe koning.

Onderweg doodt Kintu ongewild zijn ongehoorzame adaptiezoon met een ongecontroleerde klap. De biologische vader vervloekt de Kintu-clan tot in de verre toekomst. Makumbi gebruikt een mix van orale verteltradities, volksverhalen, mythen en Bijbelse elementen om de Oegandese samenleving en cultuur over de generaties heen, van voor het koloniale tijdperk tot nu, te verbeelden.

De scheppingsmythe bij de Baganda brengt de eerste man Kintu en de eerste vrouw Nnambi samen als de eerste voorouders waaruit alle leven voortvloeit. Vrouwen en de onderlinge overlevering van wijsheid en tradities over de generaties heen staan centraal in de roman De eerste vrouw (Jhalak Prize 2021). Het boek vormt een tegengewicht van de mannelijke geschiedenis die in Kintu aan bod kwam.

Centraal staat de getroebleerde Kirabo, die een aantal biografische kenmerken met Makumbi deelt. Ze heeft haar moeder nooit gekend en is op zoek naar antwoorden, naar een plaats in het leven binnen de dualiteit stad en platteland. Uiteindelijk zijn alle vrouwen (de ontbrekende moeder heet Nnambi) in haar leven ‘de eerste vrouw’, die binnen een plaatselijke vorm van feminisme (mwenkanonkano) elkaar versterken en verrijken: ‘Life is about making myth’.

‘We are constantly creating myths around ourselves as we want people to see us in a particular way. We create myths around individuals and also societies and tribes. The problem is that there are too many destructive myths used to put women down, such as that women lose bits of their brain when they have a baby. Myth-making is one tool to find a voice’ (The Guardian).

De verhalenbundel Dit verhaal moet goed verteld worden, refereert naar een van de twaalf kortverhalen die in de bundel Manchester Happened opgenomen werden. Het belang van de oorspronkelijke titel ligt in Manchester, de nieuwe thuisbasis van Makumbi’s gezin, nadat ze vanuit Oeganda naar het Verenigd Koninkrijk migreerde. Het gebeurde, het overkwam haar…

Verhalen die op een proloog na gebundeld werden onder de noemers ‘Vertrekken’ en ‘Terugkeren’ raken aan het hart van migratie en ontworteling. Binnen een lange traditie van migranten uit de Commonwealth heeft Makumbi haar eigen verhalen die focussen op identiteit en de confronterende tegenstellingen tussen Groot-Brittannië en Oeganda. Het verhaal ‘Let’s Tell This Story Properly’ werd in 2014 bekroond met de Commonwealth Short Story Prize (regional winner, Africa).

Jennifer Nansubuga Makumbi: Dit verhaal moet goed verteld worden, Cossee, Amsterdam 2023, 316 p. ISBN 9789464520941. Vertaling van Manchester Happened door Josephine Ruitenberg
Jennifer Nansubuga Makumbi: De eerste vrouw, Cossee, Amsterdam 2021, 475 p. ISBN 9789059369511. Vertaling van The First Woman door Josephine Ruitenberg
Jennifer Nansubuga Makumbi: Kintu, Cossee, Amsterdam 2023, 479 p. ISBN 9789059369009. Vertaling van Kintu door Josephine Ruitenberg
Distributie Pelckmans Uitgevers


About – Jennifer Nansubuga Makumbi (jennifermakumbi.net)

deze pagina printen of opslaan