Nederlands proza

BOEKEN NR. 10, DECEMBER 2023

Kader Abdolah: Voordat het laat wordt

door Lisanne Vroomen

Het werk van Kader Abdolah is in grote lijnen in te delen in autobiografisch werk waarin familieleden een grote rol spelen zoals Spijkerschrift en Het gordijn, romans over Iran, zoals Het huis van de moskee en vertalingen zoals De Koran en Duizend-en-één nacht. In recent werk zoals Het pad van de gele slippers en Farao van de vliet lijkt hij echter een nieuwe stem gevonden te hebben, waarin hij losser komt van zijn eigen geschiedenis en de Perzische cultuur.  

Een indeling in hokjes, zoals ik hierboven gedaan heb, is echter per definitie een versimpeling en dat blijkt als ik Abdolahs nieuwste roman Voordat het laat wordt probeer te categoriseren. In deze roman keert de hoofdpersoon H.S. Ghaemmagham – Kader Abdolah zelf dus – terug naar zijn moeder in het dorp Djirya. Ze herkent hem echter niet en hij zoekt zijn heil letterlijk en figuurlijk hoger op. In het oude observatorium van de familie nodigt hij de regisseur Masud Kimiai en de dichter Ahmad Shamloo uit. Samen gaan ze op een mystieke zoektocht naar zichzelf, hun thuis en hun oorsprong.
 
Voordat het laat wordt vertelt een fictieve reis die aan de ene kant in dezelfde traditie staat als de romans Spijkerschrift en Het gordijn. Abdolah zoekt zijn thuis en zijn familie. Maar thuiskomen is in deze roman veel meer dan letterlijk thuiskomen. De reis die begint in het observatorium sluit aan bij het latere creatievere werk van Abdolah. Thuiskomen kan ook in de literatuur, in je verbeelding en in de sterren.
 
Wie bekend is met het oeuvre van Abdolah zal veel herkennen in dit nieuwe boek. Dat wil niet zeggen dat Abdolah in herhaling valt: juist niet. Thema’s, settings én personages worden altijd vervormd, zodat de lezer zelden vaste grond onder de voeten heeft. Het observatorium van waaruit Abdolah in deze roman de hemel gadeslaat met zijn telescopen, doet bijvoorbeeld sterk denken aan het kasteel in Het pad van de gele slippers, van waaruit Sultan de wereld bekijkt met zijn verrekijker. En de films die Sultan later gaat maken, lijken dan weer op de films van Masud Kimiai, die als personage terugkeert in Voordat het laat wordt. Zo speelt Abdolah een literair spel met zijn eerdere werk.
 
Maar niet alleen zijn eerdere werk biedt diepgang in deze roman. Ook in dit boek spelen Iraanse films een grote rol. Zo komt de hoofdpersoon in het dorp van zijn moeder aan met een witte koe. Hiermee wordt verwezen naar de film The Cow van Dariush Mehrjui (1969). De film draait om een man die van zijn koe houdt en gek wordt als hij haar verliest. Daarmee wordt de economische afhankelijkheid van de koe gesymboliseerd, maar wordt ook aangetoond hoe de mens vervreemdt als hij niet meer direct verbonden is met natuurlijke productiemiddelen. Abdolah keert dit thema als het ware om doordat de koe hier juist verschijnt op het moment van zijn thuiskomst en zijn demente moeder op bijna magische wijze plots schijnt te weten hoe ze voor een koe moet zorgen.
 
Voordat het laat wordt draait om een vraag die in het begin van het boek gesteld wordt: Waar gaan we zo verdwaald naartoe? Het lijkt erop dat de mannen in het observatorium tegen het einde van het boek daar een antwoord op hebben gevonden. Deze roman is in mijn ogen een belangrijk werk in het oeuvre van Abdolah omdat hier meerdere lijnen uit zijn eerdere werk samenkomen. Dat zit in grote thema’s als thuiskomen, in terugkerende motieven zoals begrafenissen en in kleine details zoals de verrekijkers en de telescopen.
 
Kader Abdolah: Voordat het laat wordt, Prometheus, Amsterdam 2023, 349 p. ISBN 9789044654035. Distributie L&M Books

deze pagina printen of opslaan