Vertaald proza

BOEKEN NR. 9, NOVEMBER 2023

Tsering Yangzom Lama: Onze bergen raakten de hemel

door Bea De Koster

Lhamo is nog een kind wanneer invallers ‘als twee enorme slangen’ haar land binnendringen. Haar land is Tibet, en de invallers ‘willen het Bevrijdingsleger van het volk genoemd worden’. In Onze bergen raakten de hemel vertelt de auteur wat haar volk en haar familie overkwam na de Chinese invasie en de opgedrongen communistische hervormingen. Dat doet ze via een aantal ik-vertellers (met Lhamo als spilfiguur) op verschillende tijdstippen in hun leven: 1960, 1973, 1984 en 2012.  

Tsering Yangzom Lama is zelf een dochter van Tibetaanse vluchtelingen. Ze groeide op in een kamp in Nepal en emigreerde daarna naar Canada en later naar de VS. Delen van het verhaal zijn dus autobiografisch, maar Lama integreerde ook heel wat getuigenissen van familie en vrienden, en een massa aan wetenschappelijke informatie, zoals blijkt uit haar dankwoord. Het dominante thema is uiteraard vluchten en wat dat met een mens en een samenleving doet. Heel invoelbaar zijn de fysieke ellende en het levenslange rouwen om het verloren land, terwijl tegelijk het leven doorgaat. Mensen schikken zich naar de omstandigheden, ze trouwen, ze krijgen kinderen. De Tibetaanse vluchtelingenkampen in Nepal beginnen er na verloop van tijd uit te zien als dorpen met stenen huizen, elektriciteit en stromend water. De vrouwen, die het dagelijks huishouden beredderen, weten zich beter staande te houden dan de mannen die moedeloos worden en verslaafd raken aan gokken en drank. Lhamo verkoopt zelfgemaakte armbanden en haar vriendin slaagt er zelfs in een tapijtenhandel uit de grond te stampen.
 
Voor de eerste generatie vormen cultuur en religie het grootste houvast, en dat is bij de volgende generatie zo mogelijk nog belangrijker omdat zij hun land van herkomst nooit hebben gezien. De gebedsriten om gevaar af te wenden of voor de passage van de doden door de ‘bardo’ of de tussenstaat, worden uitgebreid beschreven, en ook de band met de natuur en het animisme waarvan het boeddhisme doordrongen is, zitten vaak mooi vervat in de beeldspraak. Maar dit thema komt nog het meest tot uiting in het verhaalelement van ‘de ku’, het boeddhistisch beeldje van de Naamloze Heilige dat volgens de traditie op mysterieuze wijze komt en gaat. De reis van de ‘ku’ die in de handen van verschillende personages terechtkomt, zorgt bovendien voor een sterke spanningsboog. De auteur houdt bepaalde informatie slim achter en laat de laatste puzzelstukjes pas op hun plaats vallen wanneer ze in het voorlaatste hoofdstuk Samphel, de geliefde van Lhamo, aan het woord laat.
 
Met de verstoorde relatie tussen Lhamo en Samphel snijdt de auteur trouwens een universeel thema aan van wat er misloopt tussen mensen als ze niet openlijk met elkaar kunnen of willen praten. De misverstanden, de gemiste kansen, het onvermogen om elkaar echt te begrijpen. En via de figuur van Samphel – die antiekhandelaar is geworden en de kunstschatten van zijn volk verkwanselt – kan ze ook haar kritiek kwijt op de houding van al wie vluchtelingen opvangt. Zowel in Nepal als later in de Westerse landen waar Lhamo’s zus en dochter terechtkomen, worden vluchtelingen gereduceerd tot bedelaars omdat ze steeds weer afhankelijk blijven. Ze krijgen geen toegang tot de arbeidsmarkt omdat hun diploma niet telt of omdat ze geen of niet de juiste papieren hebben. Terwijl vluchtelingen in de eerste plaats bannelingen zijn. Ze hebben er niet voor gekozen om hun land te verlaten. Samphel, die zogenaamd foute keuzes heeft gemaakt, zegt:
 
‘Wat ik wel weet is dat het verdomd moeilijk is om te overleven, en dat de wereld alleen de voorwerpen van ons volk waardevol vindt. Onze voorwerpen en onze levenshouding. Maar niet wie wij zijn, en niet onze levens.’
 
Onze bergen raakten de hemel is een boeiende roman die een rijk geschakeerd en soms aangrijpend beeld geeft van het leven en lijden van de Tibetaanse gemeenschap. Jammer dus dat de vertaling te zeer steunt op het Engels met de overname van heel veel gerundia en typisch Engelse syntaxis. Op den duur lees je eroverheen, maar het blijft af en toe toch een beetje wringen. Ook de Engelse titel is helaas niet sluitend vertaald: We measure the earth with our bodies slaat op de prosternaties van pelgrims, die zich telkens weer ter aarde werpen, en op die manier een rondgang maken rond de Potala in Lhasa.
 
Tsering Yangzom Lama: Onze bergen raakten de hemel, Meulenhoff, Amsterdam 2023, 413 p. ISBN 9789029097376. Vertaling van We measure the earth with our bodies door Hi-en Montijn. Distributie Lannoo

deze pagina printen of opslaan