Nederlands proza

BOEKEN NR. 9, NOVEMBER 2023

Frank Westerman: De graanrepubliek

door Bart Janssen

Ook het meest vergeten stukje Nederland heeft een invloed gehad op de wording van Europa. De grote landbouwhervormer Sicco Mansholt (1908-1995) is geboren en getogen in het uiterste Noorden van Nederland. Als boerenzoon maakt hij mee hoe zijn vader de boerderij verliest. Dit onrecht grijpt hem zo aan dat hij zich op slag boer én socialist voelt. In 1937 vestigt hij zich als landbouwer in Wieringermeer. Zijn houding als boer, lid van de Sociaal-Democratische Arbeiderspartij en actief lid van het Verzet staat in schril contrast met de ingesteldheid van de herenboeren zoals Boelo Tijdens. Zij zijn aanhangers van de Arische 'Blut und boden'-gedachte. Ze menen dat ‘de joden als een kudde vee hun veldvruchten vertrapt’. En daarnaast zijn er nog de uitgebuite arbeiders, die vertegenwoordigd worden door vader en (nadien) zoon Stek. Op deze drie peilers rust Frank Westermans De graanrepubliek, dat oorspronkelijk in 1999 verscheen.    

Net voor de oorlog kan Sicco opnieuw beginnen boeren. Tijdens de oorlog helpt hij joden onderduiken en is hij uiterst actief in het verzet. Na de oorlog klimt hij op tot minister van landbouw. Bij het ontstaan van de EEG wringt Mansholt zich in de positie van vice-voorzitter. Hij ziet de kans schoon om het boerenbedrijf te rationaliseren. Dat gaat zo goed dat hij al gauw het probleem van overproductie moet oplossen. In het moeizaam verworven Verdrag van Rome legt hij de boeren productiequota's op.
 
In Oost-Groningen zetelen Boelo Tijdens en Koert Stek in de gemeenteraad. Hoewel ze gezworen tegenstanders zijn, bundelen ze hun krachten wanneer er gas gevonden wordt. Samen starten ze het tot mislukken gedoemde Dollardplan. Boelo verloochent hiermee zijn boerenafkomst. De communistische Koert doet mee om zijn kameraden aan werk te helpen nu de boeren volop zijn overgeschakeld op machinale arbeid. De boeren zelf beleven eerst gouden tijden als ze de maatregelen van Mansholt volgen maar wanneer Sicco de natuur gaat waarderen, treft hij de overproductieve graanboeren met sancties. Hierdoor floreert, paradoxaal genoeg, de veeteelt in het zuiden van Nederland. Deze wanverhoudingen resulteren in de beruchte staking van 1990. Zonder resultaat. Het overgrote deel van de eens zo productieve akkers wordt onder water gezet.
 
Op een scherpe manier weet Frank Westerman de drie partijen te typeren. Overduidelijk evoceert hij de logische overgang van het socialistische streven naar het ijveren voor natuurbehoud. Uiterst gedocumenteerd geeft hij alle feiten weer. Alleen jammer dat hij zich hiertoe beperkt. Verwacht je niet aan spitse dialogen of prozaïsche beschrijvingen. Toch mag dit stukje geschiedschrijving er best wezen.
 
Nu, een kwart eeuw nadat De graanrepubliek voor het eerst verscheen, krijgt deze heruitgave van het boek een ‘Epiloog’ toegevoegd, waarin Westerman reflecteert over de ontwikkelingen van de afgelopen jaren – de coronacrisis, de gevolgen voor de graan- en gasprijzen sinds de oorlog in Oekraïne, de invloed van kunstmatige intelligentie…, en het materiaal en de reacties die hem sinds het verschijnen van De graanrepubliek i, 1999, bereikt hebben.
 
Frank Westerman: De graanrepubliek, Querido, Amsterdam 2023, 310 p. ISBN 9789021487304. Distributie L&M Books

deze pagina printen of opslaan