Poëzie

BOEKEN NR. 9, NOVEMBER 2023

Dirk Vander Beken, Ilse Weber: Halfweg de wandeling. Door Oudenaarde met gedichten van Jotie T’Hooft

door Dirk De Geest

Bijna een halve eeuw na zijn overlijden blijft de dichter Jotie T’Hooft lezers aanspreken. Dat hangt uiteraard samen met zijn excentrieke en tragische levenswijze, waardoor hij bij uitstek het idee van de poète maudit (de vervloekte dichter) belichaamt. Die visie op het dichterschap als een ultieme buitenstaander, iemand die niet alleen buiten de maatschappij staat maar ook nog eens zichzelf doelbewust te gronde richt, blijft fascineren. Het is alsof de mens wordt verteerd door de absolute verlangens waaraan hij ten prooi valt: dat ultieme ideaal is zo onbereikbaar dat enkel de literatuur bij momenten het kan benaderen. De druggebruiker T’Hooft wordt al decennialang op die manier gepresenteerd, en het is jammer dat de aandacht voor zijn werk grotendeels wordt versluierd door die enorme klemtoon op zijn biografie. Dat werk zelf is aanzienlijk in omvang, met een handvol dichtbundels, een aantal verhalen en allerlei essays. Vooral de poëzie blijft beklijven, want het is in dit genre dat de dichter zijn persoonlijke problematiek het meest intens maar ook het meest exemplarisch weet te verwoorden.  

In die zin is het boeiend om te zien hoe dit boek biografie en literatuur met elkaar tracht te verzoenen. Aan de ene kant leggen Dirk Vander Beken en Ilse Weber de klemtoon op de plaatsen waar de dichter daadwerkelijk heeft geleefd. Het uitgangspunt van deze uitgave is trouwens een wandeling door Oudenaarde, met haltes bij een aantal plaatsen die cruciaal geweest zijn voor het leven van Jotie T’Hooft. Wij wandelen als het ware met hem mee, vanaf het ziekenhuis waar hij het levenslicht zag tot aan zijn graf. Onderweg staan wij stil bij de school, het park en het jeugdcentrum waar T’Hooft in contact kwam met drugs. Op elk van die dertien stopplaatsen – de overeenkomst met de staties van Jezus’ lijdensweg is allicht geen toeval – staan de schrijvers stil bij het levenstraject van de dichter maar ook bij een van zijn gedichten. Die besprekingen zijn zeker verhelderend voor lezers. Ze leggen moeilijke beelden uit, maken sommige allusies naar de werkelijkheid duidelijk, trachten ook te laten zien waarom bepaalde versregels zo treffend zijn. Dat streven naar toegankelijkheid brengt met zich mee dat vaak sprake is van anekdotiek en dat heel wat commentaren sterk parafraserend zijn. De vorm van de gedichten krijgt weinig aandacht, en de complexiteit van de poëtische zegging wordt steevast onderschat, maar geïnteresseerde lezers zullen deze analyses zeker boeiend vinden.  
 
De bespreking van ieder vers wordt gevolgd door een verbinding van de literaire tekst met de biografie van de dichter. Hier kunnen de samenstellers van het boek uitvoerig teruggrijpen op eerdere biografieën. Veel nieuwe elementen brengen ze niet aan, maar hun goed gestoffeerd verhaal brengt opnieuw de levensloop van de jong gestorven dichter in herinnering (de eerdere levensverhalen zijn meermaals herdrukt maar ook al lang niet meer verkrijgbaar). De vele anekdotes zorgen voor een levendig relaas, en meermaals wordt dat levensverhaal gesitueerd in het ruimere kader van die tijd. Het resultaat is een bijzonder boeiend verhaal, waar de aparte persoonlijkheid van T’Hooft tot zijn recht komt maar waar ook een zeker tegengewicht wordt geboden tegen de al te verregaande idealisering die in het verleden wel eens werd gegeven. T’Hooft was een groot talent, maar uiteindelijk gaat het toch nog steeds om jeugdwerk van iemand die op zoek was naar een eigen geluid. T’Hooft was vergroeid met de underground van Oudenaarde en omstreken, maar de negatieve spiraal van zijn drugsgebruik heeft hem zelf ten gronde gericht.  
 
Vander Beken en Weber zijn duidelijk bijzonder goed vertrouwd met leven en werk van Jotie T’Hooft, en hun bewondering daarvoor zorgt voor een enthousiasmerend relaas. Zij hebben bovendien uitvoerig gebruik gemaakt van alles wat eerder over de dichter en zijn werk is geschreven: hun tekst is doorspekt met citaten van anderen, met verwijzingen naar kritieken en interviews. Dat getuigt van intellectuele eerlijkheid maar draagt er ook toe bij dat dit boek een subtiele meerstemmigheid laat zien. Dat alles zorgt ervoor dat dit boek, ook al is het ontstaan als gids bij een wandeling, het genre van de typische culturele wandelgids ver overstijgt. Sterker nog, dit is allicht het referentiewerk voor nieuwe lezers.  
 
Dirk Vander Beken, Ilse Weber: Halfweg de wandeling. Door Oudenaarde met gedichten van Jotie T’Hooft, Poëziecentrum, Gent 2023, 176 p. : ill. ISBN 9789056552510

deze pagina printen of opslaan