Vertaald proza

BOEKEN NR. 8, OKTOBER 2023

Yuko Tsushima: Een vrouw rent over een berg

door Jo Vanderwegen

De in 2016 overleden Yuko Tsushima mag duidelijk op een vernieuwde belangstelling rekenen. Tweeënhalf jaar na Domein van licht verschijnt nu Een vrouw rent over een berg: die roman dateert weliswaar al uit 1980, maar kreeg zopas een eerste Nederlandse vertaling door Jacques Westerhoven.  

Een belangrijk onderwerp uit Tsushima’s oeuvre vormen vrouwen aan de rand van de Japanse maatschappij. Dat thema lag Tsushima bijzonder na aan het hart, omdat ze zelf moest opgroeien zonder vader én een alleenstaande moeder was – geen vanzelfsprekendheid in het conservatieve en door mannen gedomineerde Japan van de 20ste eeuw. Een vrouw rent over een berg vormt hierop geen uitzondering. Het boek volgt een jaar uit het leven van Takiko Odaka, een zwangere jonge vrouw die nog bij haar ouders inwoont. Tot grote frustratie van haar ouders weigert ze duidelijkheid te scheppen over wie de vader is of wat haar concrete toekomstplannen zijn. Daarbij komt dat het gezin het absoluut niet breed heeft, en Takiko’s vader deels invalide is door een werkongeval. Elk vertrouwen tussen de gezindsleden ontbreekt: Takiko’s moeder dringt zeer vaak aan op een abortus; haar vader is een bruut die haar regelmatig meppen verkoopt. Het mag duidelijk zijn dat Takiko’s ouders op geen enkel moment oog hebben voor de gevoelswereld van hun dochter.
 
Het is niet meer dan logisch dat Takiko zo snel als mogelijk wil ontsnappen aan die toxische familiedynamiek. Helaas heeft ze niet genoeg geld om een eigen woning te huren eenmaal haar zoontje Akira geboren is. Zelfs na de geboorte van Akira is er geen toenadering en blijft de vertrouwensband met haar ouders volledig onbestaand: zo herhaalt Takiko’s moeder meerdere malen dat het beter zou zijn om de jonge baby ter adoptie af te staan. Kortom, alle familieleden leven naast elkaar door. Wanneer Takiko van werk verandert en bij een plantenkwekerij terecht komt, ontmoet ze Kanbayashi, vader van een gehandicapt kind. Hij is een van de zeldzame personen met wie Takiko een bijzondere connectie voelt.
 
Ook voor de lezer is het moeilijk om de drijfveren of toekomstplannen van Takiko te doorgronden. Ze maakt financieel gezien vreemde keuzes en droomt escapistisch over bevroren zeeën en eskimo’s, berglandschappen en kristallen. De geduldige lezer moet tot pagina 214 wachten om uit eerste hand een inkijk te krijgen in wat Takiko wérkelijk dacht toen ze bleek zwanger te zijn: ‘Natuurlijk sprong ik geen gat in de lucht van blijdschap’. Maatschappijkritiek daarentegen krijgt wel een prominente plaats in het boek. Tussen de lijnen door valt te lezen Takiko een seksueel actieve vrouw zonder vaste relatie is, een groot taboe in het Japan van de 20e eeuw, waar de anticonceptiepil trouwens lange tijd verboden was. Ook stelt Tsushima de tweederangs behandeling die alleenstaande moeders ten deel valt aan de kaak. In de korte biografische schets van Tsushima die vertaler Jacques Westerhoven voorzag, staat dan ook dat Tsushima in deze roman nadruk wilde leggen op het maatschappelijke isolement van vrouwen die gedwongen zijn hun kind zonder enige hulp van anderen groot te brengen.
 
Het mag duidelijk zijn: Een vrouw rent over een berg voelt in de eerste plaats aan als een aanklacht tegen de heersende opvattingen en de slechte maatschappelijke behandeling van ongehuwde moeders. Het literaire karakter komt voor de auteur duidelijk pas op de tweede plaats. De lezer krijgt weliswaar een inkijk in het leven van een alleenstaande moeder, maar die lijkt geen evolutie door te maken. Haar precieze beweegredenen blijven dan ook duister. De lezer krijgt de hoofdpersonages van buiten af te zien en wordt zo goed als nooit deelachtig gemaakt in hun denkwereld. Zo droomt Takiko regelmatig van ‘vrijheid’, maar wat moet die vrijheid dan precies moet inhouden, krijgt geen uitwerking. Ook de andere personages blijven allen koppig vastzitten in hun rol. De waarde van Een vrouw rent over een berg ligt dan ook eerder in het documentaire karakter – het is geen evident werk.
 
Des te merkwaardiger is de mindere technische afwerkkwaliteit. Waar Domein van licht nog gedrukt was op stevig wit papier, met heerlijk scherpe letters en netjes voorzien van hardcoverkaft, komt Een vrouw rent over een berg er bekaaid van af met z’n slappe kaft, papier van povere kwaliteit en een stevig prijskaartje. De recessie in het uitgeversbedrijf en de immer stijgende kosten zijn in talrijke media al velen malen belicht, maar een premiumprijs vragen voor een boek dat technisch eerder doet denken aan een heruitgave, is een brug te ver. Zo’n strategie zal niet helpen om meer mensen te overtuigen literatuur te kopen.
 
Yuko Tsushima: Een vrouw rent over een berg, De Bezige Bij, Amsterdam 2023, 304 p. ISBN ISBN 9789403118024. Vertaling van Yama wo hashiru onna door Jacques Westerhoven. Distributie Standaard Uitgeverij

deze pagina printen of opslaan