Vertaald proza

BOEKEN NR. 8, OKTOBER 2023

Ismail Kadare: Een breuk in april

door T.M. van der Zwan

Hegel definieerde het tragische ooit als ‘een botsing van twee vormen van rechtvaardigheid’. Een dergelijke botsing ligt aan de basis van de grote tragedies van Sophocles en Shakespeare, waarin de held steevast ondanks zijn gerechtvaardigde standpunt moet sterven, omdat zelfs helden nu eenmaal onderhavig zijn aan onverbiddelijke goden, tradities en wetten. Eenzelfde tragisch conflict ligt aan de basis van de roman Een breuk in april van Ismail Kadare, vermoedelijk de belangrijkste Albanese auteur van de afgelopen halve eeuw en al jaren een serieuze kandidaat voor de Nobelprijs voor de Literatuur.  

Een breuk in april verscheen voor het eerst in 1978 en heeft als hoofdpersoon niet zozeer een daadwerkelijk personage, als wel een culturele traditie: de ‘kanun’, het complexe stelsel van regels die de bloedwraak tussen families in Albanië in goede banen moeten leiden. Deze eeuwenoude wet (‘kanun’ is een Albanees cognaat van het Latijnse ‘canon’ en betekent iets als ‘norm’ of ‘richtsnoer’) schrijft tot in het absurdste detail voor wie er recht heeft op welke vormen van wraak bij alle verschillende soorten familievetes. De richting waarop het gedode lichaam valt, het wapen dat werd gebruikt, het tijdstip waarop en de locatie waar de aanval plaatsvond: vrijwel ieder aspect van een wraakmoord heeft consequenties voor hoe de volgende generaties de vete dienen voort te zetten.
 
Kadare verkent het historische gegeven van de kanun vanuit het perspectief van meerdere personages, wiens levens elkaar kruisen in een spannend en goed uitgedacht verhaal over wraak en verliefdheid. Het boek begint bij Gjorg Berisha, een jongeman uit een Noord-Albanees dorp, die tegen zijn wil gevangen zit in de raderen van een decenniaoude vete tussen zijn familie en de familie Kryeqyqe. De kanun schrijft voor dat Gjorg de moordenaar van zijn broer moet doden. Nadat hij deze moord heeft uitgevoerd, is hij dertig dagen onschendbaar, omdat hij in die tijd de bloedbelasting moet kunnen betalen. Tijdens zijn reis naar het stadje waar hij dat bedrag moet afgeven, komt Gjorg de koets van Besian Vorpsi tegen, een schrijver die op huwelijksreis is met zijn vrouw Diana – een ontmoeting die aanvankelijk triviaal lijkt, maar die voor alle personages ernstige gevolgen zal hebben.
 
De roman behandelt het thema van de bloedwraak (of in bredere zin de verhouding tussen verleden en heden, traditie en vooruitgang) op vernuftige en indringende wijze. Terwijl de lezer aanvankelijk vol ongeloof de barbaarse praktijken van de kanun beziet door de ogen van een naïeve jongen, maakt dat strenge oordeel geleidelijk plaats voor een meer intellectuele interpretatie, dankzij de beschouwingen van Besian Vorpsi, die tijdens de koetsrit de kanun uit patriottistische motieven verdedigt tegen Diana. Tegelijkertijd is het juist deze vrouw die het absurde machismo van de bloedwraak aan de kaak stelt. Dat Kadare al in 1978 een roman schreef waarin deze rol voor een vrouw is weggelegd, is een bewijs van zijn vooruitziende blik en toont dat zijn werk nog altijd relevant is. Zoals gezegd: een kandidaat voor de Nobelprijs.
 
Ismail Kadare: Een breuk in april, Querido, Amsterdam 2023, 240 p. ISBN 9789021468662. Vertaling van Prilli i thyer door Roel Schuyt. Distributie L&M Books

deze pagina printen of opslaan