Vertaald proza

BOEKEN NR. 6, JUNI 2023

Ia Genberg: De details

door Marlies van Breda

In 2012 debuteerde de Zweedse journaliste Ia Genberg (1967) met de roman Söta Fredag (Zoete vrijdag). Hoewel zij geroemd werd door literatuurcritici, bleef zij onbekend bij het grote publiek. Dit veranderde toen de Augustprijs in 2022 toegekend werd aan haar vierde roman Detaljerna, die als De details in het Nederlands verscheen.    

De details – ontstaan tijdens de coronapandemie – bevat autobiografische elementen. Net als de ik-vertelster voelde Ia Genberg tijdens een koortsaanval behoefte om de New York Trilogie van Auster te herlezen. Net als de ik-vertelster stuitte zij op de opdracht van haar vriendin, wat – net als bij de ik-vertelster – een stroom aan herinneringen opriep aan de jaren rondom de millenniumwisseling.  
 
‘We worden gevormd door de dingen die gebeuren, de plaatsen waarheen we ons begeven, maar toch het meest, denk ik, door de mensen die een poosje met ons oplopen’, aldus Genberg in Trouw (11.05.2023). In De details reflecteert de ik-vertelster op vier relaties die belangrijk waren voor de vorming van haar identiteit: een eerste liefde, een intense vriendschap, de grote liefde en de moeder-dochterrelatie.
 
In vier hoofdstukken waarin telkens één specifieke relatie centraal staat, haalt zij herinneringen op aan de tijd die ze met Johanna, Niki, Alejandro en Birgitte doorgebracht heeft. Hoewel de situaties slechts terloops beschreven worden, krijgt de lezer door het taalgebruik een goed beeld van haar levensloop. Achter de beschrijving van schijnbaar triviale gebeurtenissen gaan twee existentiële vragen schuil: Wie ben ik? en Wat is de zin van mijn bestaan?
 
Het eerste hoofdstuk speelt zich af in het midden van de jaren 1990. De ik-vertelster heeft een relatie met Johanna. Zij heeft haar studie opgegeven om schrijfster te worden, Johanna verzorgt haar en leest haar werk. Zij voeren gesprekken over literatuur in het algemeen en het werk van hun lievelingsauteur Paul Auster in het bijzonder. Zijn New York Trilogie staat symbool voor de relatie tussen de ik-vertelster en Johanna, omdat het toeval een grote rol speelt in deze romans. Nadat zij de relatie beëindigd heeft, maakt Johanna furore als presentatrice. In een paneldiscussie bekent zij dat ze niet van het werk van Auster houdt, wat voor de ik-vertelster als een ontkenning van haar bestaan voelt.
 
Het tweede hoofdstuk is het langste in deze roman. De ik-vertelster herinnert zich het begin van de jaren 1990, toen zij een tijdje in een rommelig eenkamerappartement samenwoonde met de psychisch labiele Niki, die niet in staat was vriendschappen te onderhouden. Het boek dat in dit hoofdstuk de rode draad vormt, is Dykungens dotter van Birgitta Trotzig. Het thema in deze roman is de moeite die het mensen kost om met elkaar in verbinding te komen. Letterlijk komt dit terug in het ‘verdwijnen’ van Niki en de moeizame zoektocht die de ik-vertelster op verzoek van Niki’s vader onderneemt. Als ze haar eindelijk gevonden heeft, ontkent Niki de waarde van hun vriendschap. Opnieuw voelt de ik-vertelster zich in haar bestaan genegeerd.
 
Het derde hoofdstuk speelt zich af rond de millenniumwisseling. De ik-vertelster beëindigt haar relatie met Kristian, nadat ze tijdens een avondje uit kennis heeft gemaakt met Alejandro, die als dansende frontman rondreist met een band. De (intertekstuele) verwijzingen in dit hoofdstuk worden gevormd door het gedicht Estadio Chile van Victor Jara, de film Happiness en het concentratiekamp Sobibór. Verwijzingen naar het menselijk lijden en de zoektocht naar verbinding. Na de millenniumwisseling vraagt Alejandro haar met hem mee te gaan, maar zij durft niet. Dit betekent het einde van hun relatie. Enkele maanden later gaat zij naar hem op zoek, omdat ze zwanger is. Eén van de bandleden vertelt haar dat noch Alejandro’s adres noch zijn echte naam hen bekend is. Hij was volgens hem één van die mensen ‘die flitsen alleen maar voorbij in je leven’.
 
Het leven van Birgitte is gebaseerd op een traumatische ervaring in haar tienerjaren. Ze doet verwoede pogingen ergens bij te horen en omarmt de alternatieve leefwijzen van de New Age-beweging. Het zelfhulpboek Niet morgen maar nu symboliseert haar zoektocht naar zichzelf. Haar psychotische perioden hebben echter ook impact op het leven van de overige gezinsleden die haar proberen te beschermen. Het vierde hoofdstuk is het kortste, maar mijns inziens het meest aangrijpende, omdat hierin duidelijk wordt wat ten grondslag ligt aan de keuzes die de ik-vertelster in haar leven heeft gemaakt.
 
De ik-vertelster verstrekt details over de levens van vier personen, maar geeft daarmee vooral informatie over wie zij is. Het is opvallend dat haar vriendin Sally de constante is in alle verhalen. Zij verschaft de ik-vertelster de stabiliteit tijdens haar zoektocht naar zichzelf, waardoor ze erachter komt ‘dat wat ik zocht juist hier te vinden is, binnen in mezelf […] in het onbestemde van het dagelijks leven, in de ogen van de mensen die ik tegenkom wanneer ik mijn blik laat rusten.’
 
De details is een zorgvuldig gecomponeerde, in toegankelijke stijl geschreven roman, waarin gereflecteerd wordt op het belang van vriendschap en de invloed van relaties op het identiteitsvormingsproces.  
 
Ia Genberg: De details, De Bezige Bij, Amsterdam 2023, 157 p. ISBN 9789403115023. Vertaling van Detaljerna door Janny Middelbeek-Oortgiesen. Distributie Standaard Uitgeverij

deze pagina printen of opslaan